گیاه زوفا

نام علمى: Hyssopus officinalis

زوفا گياهى است:

بوته مانند، پايا، معطر به ارتفاع 60- 20 سانتيمتر از خانواده‏Labiatae . ساقه متعدد، چوبى به طرف رأس علفى.

برگ‏ها خطى، دراز و باريك، تا بيضوى، نوك ‏تيز براق، بسيار معطر، تلخ ‏مزه، متقابل، پائين ساقه داراى دمبرگ بالائى‏ها فاقد دمبرگ.

گل به رنگ آبى مايل به بنفش، سفيد يا گلى به درازاى 15- 7 ميلى‏متر كه در فاصله ماه‏هاى تير و مرداد به وضع فراهم در كنار برگ‏هاى انتهائى ساقه ظاهر مى‏شود.

كاسه گل كوچك، لوله ‏اى شكل، داراى 5 كاسبرگ منتهى به 5 دانه نوك ‏تيز.

تخمدان چهارخانه، ميوه چهار فندقه تخم‏ مرغى شكل، ريشه ضخيم، منشعب و ريزوم كوتاه و فيبرى.

نواحى مركزى، شرقى و جنوبى اروپا به ويژه منطقه مديترانه، شمال افريقا، آسياى صغير، غرب آسيا، روسيه، احتمالا ايران كاشته شده در امريكا، انگلستان و كانادا.

تركيبات شيميائى:

ترپنوئيدهاTerpenoids :

مانند ماروبيون‏Marrubiun ، اورسوليك اسيدUrsolic acid و لولئانوليك اسيد.

اسانس:

(% 2- 2/ 0 كه 50 درصد آن پى‏نن است) متشكل از: لينالول‏Linalool ، كامفرCamphor ، پينوكامفن‏Pino camphon ، ايزوپينوكامفن‏Iso pino champhon ، توژن‏Thujone ، آلفا پى‏نن‏Alpha -Pinene و بتا پى‏نن‏Beta -pinene ، كامفن‏Camphene ، آلفا ترپى‏نن‏Alpha -terpinene ، بورنيل استات‏Bornyl acetate ، كارواكرول‏Carvacrol ، استراگول‏Estragole ، ژرانيول‏Geraniol ، كاريوفيلن‏Caryophyllene و ….

فلاونوئيدهاFlavonoides :

ديوسمين‏Diosmine و هسپريدين‏Hesperidin

گليكوزيدGlycosid :

هيسوپين‏Hyssopine كه ماده ‏اى است با اثر خنثى و مشابه هسپريدين و در هر مولكول آن گلوكز، رامنوز و يك فنل وجود دارد.

تانن (% 8- 5):

با اثر آنتى‏ويرال‏Antiviral بر روى تبخال به صورت موضعى.

مواد ديگر:

رزين، اسيدها مانند كافئيك اسيد با اثرAntiviral ، رزمارينيك اسيدRosmarinic acid (آنتى اكسيدان)، پلى‏ساكاريدها، املاح سيليس و پتاس كه نقش مهمى در اثر تسريع در بهبود بخشى دارند.

مزاج:

گرم و خشك در درجه دوم

خواص درمانى:

داراى اثر نيرو دهنده، آرام كننده سرفه، خلط آور، كمى مدر، مقوى معده و ضد كرم است و در استعمال خارج نيز اثر التيام دهنده دارد. در بيماريهاى سينه، جهت رفع عوارض برونش‏ها، مخصوصا آسم مرطوب افراد مسن، دم‏كرده آن با مخلوط عسل مورد استفاده قرار مى‏ گيرد.

مصرف آن را در رفع بيماريهاى مربوط به برونش‏ها، مخصوصا رفع ترشحات آن ذكر كرده است.

اسانس آنكه از راه مخاط دفع مى‏ شود، اثر رقيق كننده بر ترشحات ريه و سهولت در خروج آن دارد.

اين گياه به علت دارا بودن خاصيت مقوى در ضعف معده و دستگاه هضم، كم اشتهايى ناشى از آن، درد معده و دل‏پيچه ‏هاى ناشى از نفخ، اثر معالج دارد.

ضمنا در رفع كم‏ خونى دختران جوان، ترشحات قاعدگى، رماتيسم كهنه، عوارض ناشى از وجود كرم در معده، عرق شبانه مسلولين، خنازير، زردى و آب آوردن انساج، مؤثر تشخيص داده شده است.

در استعمال خارج، غرغره دم‏كرده آن براى رفع گلودرد و ورم لوزه ‏ها به كار مى ‏رود.

محلل اورام، بلغم را با اسهال دفع مى‏ كند، جوشانده ‏اش نافع سرفه و تنگى نفس مى‏باشد، كرم را دفع مى‏كند

در كتاب بستان المفردات، زوفا به دو صورت تر و خشك نوشته شده است:

 

زوفاى خشك:

رنگ: بور، مزاج:گرم و خشك در درجه دوم

و مضر براى كبد.

مصلحش: انار ترش و صمغ عربى، بدلش: صعتر فارسى،

نفع خاص: خارج كننده بلغم و دافع سرفه،

مقدار خوراك: جوشانده ‏اش 12 گرم مى‏باشد.

كرم كش است، محلل اورام است، نافع درد پهلو و سينه مى‏باشد.

مزمزه محلول در سركه آن نافع دندان درد مى‏باشد. جوشانده ‏اش با انجير و غرغره آن خناق را مفيد است.

 

زوفاى تر:

مزاج:گرم در درجه دوم و تر در درجه اول

مضر براى گرم مزاجها، مصلحش: روغن گل و سركه و سكنجبين، بدلش: مغز استخوان گاو و گوسفند است.

نفع خاص: زخم مجروح را پُر و ورم را تحليل مى‏كند،

مقدار خوراك: از 4 تا 9 گرم، ورم را مى‏پزد، در ورم كبد و طحال و استسقاء، ضماد و شربتش مفيد است.

ضمادش نافع شكستگى و براى ورم مثانه و رحم مفيد است.

با چربى مرغابى مخلوط نموده، نافع زخمهاى آلت تناسلى، گوش و فرج مى‏باشد

دم‏كرده گل زوفا به مقدار 15 تا 20 گرم در يك ليتر آب جوش كه مدت ده دقيقه دم كنند

اثر مفيدى در ضعف معده و عوارض ناشى از آن دارد.

در مورد قولنج معده استعمال آلكولاتور زوفا براى معالجه همين امراض به مقدار ده تا سى قطره در شربت قند تجويز مى‏شود.

گل زوفا را به‏ عنوان داروى خلط آور در تمام امراض كه مربوط به عفونت‏هاى ريوى، زكامهاى نزله‏اى مخصوصا آسم به كار مى‏برند و نيز در معالجه برونشيت و سينه پهلو تجويز شده است. 

اشكال داروئى:

كپسول:

500- 400 ميلى‏گرم سه بار در روز

چاى:

1 قاشق چايخورى براى يك فنجان آب، مدت دم كردن 15 دقيقه به صورت دم‏كرده گرم سه بار در روز در ابتداى سرماخوردگى، انفلوانزا، سرفه.

تنتور (5: 1 با الكل‏% 4):

60- 40 قطره تا 4 مرتبه در روز در برونشيت و سرفه همراه با ساير اكسپكتوران‏ها مانند ليكوريس.

اسانس:

اسانس سمى است فقط بطور موضعى 10 قطره اسانس رقيق شده را در 20 ميلى‏ليتر روغن بادام يا آفتاب‏گردان و مخلوط با اسانس آويشن و اكاليپتوس در برونشيت و سرماخوردگى به سينه مالش مى‏دهند.

عوارض جانبى:

سرگيجه، تهوع، بى ‏اشتهائى، اسهال، واكنش‏هاى حساسيتى.

منع مصرف:

دوران آبستنى به علت سقط جنين، در بيماران عصبى چون پينوكامفن و تريون اسانس سمى است و باعث علائم شبيه به صرع مى‏شود، كودكان كمتر از 2 سال.

 

منابع

****************************************حاجى شريف، احمد، اسرار گياهان دارويىسلطانى، ابو القاسم، دائرة المعارف طب سنتى (گياهان دارويى)،نورانى، مصطفى، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى)،