گیاه زنیان

زنيان‏

نام‏هاى ديگر:

طالب الخبز- زيره وحشى- زنيون- زينيون- تخم زنيان- شيرين زی‏باديان- انيسون برى- كمون حبشى- سمن‏دوراتاتيا- كشگدان- كسرگ- كسر- مس- نانخا-

نانخواه- اضقان- اسپركه- جانى- خردو- اجوان- اسپركاى- نانخه- زينان.

و به فرانسوى‏Ammi وSison وAjowan

و به انگليسى‏Ammi و ميوه آن راAjava seeds گويند

مشخصات:

اين ميوه نوعى از گياهى است كه به فارسى زنيان و گياه آن در كتب طب سنتى با نامهاى انيسون برى و كمون حبشى آورده شده.

از طرف گياه شناسان مختلف در زمانهاى متفاوت نامگذارى شده است.

اين گياه در بلوچستان با نام هندى آن اجوان و همچنين اسپركاى می ‏شناسند .

توجه شود در برخى مدارك طب سنتى براى گياه باديان رومى نيز نام زنيان را مى‏برند، با زنيان كه در اين بخش بحث می ‏شود متفاوت است.

گياه اجوان يكساله است بلندى آن كمى از زيره سياه بيشتر و در حدود يك متر است ولى از نظر شكل و برگ و رنگ شبيه زيره سياه است،

ساقه آن

پُر شاخه است، برگهاى آن بريده بريده و نخى شكل می ‏باشد،

گلهاى آن كوچك سفيد است، ميوه گياه كه زنيان ناميده مى‏ شود كوچك تخم مرغى شكل به رنگ زرد تيره مى‏باشد

در سطح ميوه  خط طولى نازك به رنگ زرد روشن وجود دارد، معطر و بوى عطر تيمول از آن استشمام می ‏شود،

ميوه و ريشه آن در طب سنتى مورد توجه می ‏باشد

محل رویش

اين گياه بيشتر در مزارع غلات و در پرچين‏ها در نواحى مختلف اروپاى مركزى در آسيا، هندوستان، ايران و مصر مى‏رويد

در ايران در مناطق شرقى بلوچستان در هوديان و چاه قنبر می ‏رويد و نام محلى آن اجوان و اسپركاى می ‏باشد.

طبيعت آن:

گرم و خشك است.

تركيب شيميايى:

از نظر تركيبات شيميايى زنيان، ميوه گياه داراى 4 تا 6 درصد بر حسب مناطق رويش ‏اسانس روغنى فرّار است كه در حدود 45 تا 55 درصد آن را تيمول تشكيل می ‏دهد،

تيمول اسانس معطر و بسيار سبز است كه در آن بخشها مشخصات و فرمول شيميايى آن بتفصيل آمده است،

ماده ‏اى است ضد عفونى كننده، قوى و معروف در طب سنتى.

به ‏علاوه در اسانس زنيان 15 تا 20 درصد سيمن و بقيه آن آلفاپى نى ديپانتن و … است.

از تقطير دانه آن اسانس با بوى مطبوعى و روغنى شكل در حدود 2 تا 3 درصد وزن دانه به دست می ‏آيد.

اين اسانس داراى ماده عاملى بنام آنتول‏  به فرمول‏C 01 H 21 O مى‏باشد. و پنجاه تا شصت درصد اسانس زنيان را تشكيل می ‏دهد.

بقيه اسانس شامل پى متوكسى فنيل، استون‏ ، چاويكول‏ (تانن كاتشيك) و داراى اسيدهاى آلى مانند اسيد كى نيك‏ (تتراهيدروكسى هگزاهيدروبنزوئيك) و

اسيد شيكميك‏  (ترى هيدروكسى تتراهيدوربنزوئيك)

ساير تركيبات آن عبارتند از :

كربورهاى ترپنيك (فلاندرن‏ها) ليمونن و دى‏پانتن.

خواص درمانى:

آنتى اسپاسموديك (بادشكن)،

هضم‏ كننده غذا،

مانع عمل فرمانتاسيون يا تخميرات ميكروبى در روده بزرگ،

مانع به وجود آمدن اسهال،

زيادكننده شير،

ضد حالت تنسم (ضد دل‏ پيچه)،

مسكن سيستم عصبى، ماهيچه‏ اى و پايين‏ آورنده چربی‏هاى خون

تخم گياه از نظر طبيعت مانند زيره‏ ها گرم و خشك است و از نظر خواص ضد اسپاسم، تونيك، محرك و بادشكن مى‏باشد و معمولًا در تهيه مشمّع‏ هايى كه براى تسكين درد به كار مى‏رود داخل می ‏شود

له كرده و كوبيده آن به عنوان داروى استعمال داخلى براى رفع بيماريهاى معده و كبد و ناراحتى گلو و سرفه و رماتيسم تجويز می ‏شود.
زنيان منبع بسيار غنى از تيمول ضد عفونى كننده معروف است.

در هندوستان از زنيان به عنوان ضد عفونى كننده و براى تقويت معده و همچنين

به عنوان بادشكن و تونيك و براى قطع اسهال و رفع سوء هاضمه و دردهاى حاد شكم

يا قولنج و معالجه سوء هضم ‏هايى كه ناشى از ضعف و كمىِ نيرو می ‏باشد،

از ريشه اين گياه نيز به عنوان مدر و بادشكن به صورت دم‏كرده مصرف می ‏شود

مدر بول، حيض،

محلل رياح باد يا گاز رفع رطوبات و لزج جهت درد سينه و صلابت كبد و سپرز و درد باطن و آنچه دواى سمى مسهل و پاك كننده چرك و لزوجات سينه

ضد سم و برای تبهاى كهنه مفيد است.

ناشتا خوردن زنيان 2 مثقال جهت ازدياد شير مادر مفيد است.

آن را بكوبيد و بخوريد:

مدرّ و تونيك، محرك، بادشكن و قابض است،

ضدّ اسهال و تهوع و ضدّعفونی ‏كننده و ضدّ انگل است،

براى رفع بيمارى‏هاى كبد و ناراحتى گلو و سرفه مفيد است،

درد حاد شكم و قولنج و سوءهاضمه كه ناشى از ضعف و كمى نيرو باشد را برطرف می ‏سازد،

روماتيسم و وبا را درمان می‏كند.

يك سير از آن را در آب‏ليمو هشت ساعت بخيسانيد بعد از آب‏ليمو درآوريد و در آفتاب بخشكانيد

و اين كار را هفت بار تكرار كنيد، بعد از خشك شدن هفتمين بار آن را با نبات نرم بساييد

و هر شب موقع خواب يك قاشق غذاخورى از آن را بخوريد، براى تقويت باه پيرمردانى كه هنوز تحليل نرفته و گاه‏گاهى مى‏توانند شهوت‏رانى كنند مفيد است

ضد اسپاسم، تونيك، محرك و بادشكن مى‏باشد

معمولا در تهيه مشمع هايى كه براى تسكين درد به كار می ‏رود داخل می ‏شود

له‏ كرده و كوبيده آن به عنوان داروى استعمال داخلى براى رفع بيماری‏هاى معده و كبد و ناراحتى گلو و سرفه و روماتيسم تجويز می شود .

زنيان منبع بسيار غنى از تيمول ضدعفونی ‏كننده معروف است.

از ريشه گياه نيز به عنوان مدر و بادشكن به صورت دم‏كرده مصرف می ‏شود.

مقدار خوراك آن در مصرف داخلى مانند زيره سياه و كمى كمتر از آن است.

بايد توجه شود كه اشخاص گرم‏ مزاج يا از آن استفاده نكنند و يا در موارد لزوم به مقدار كم و توأم با گياهان دارويى سرد ميل كنند.