آشنایی با گیاه زبان پس قفا

مشخصات گیاه زبان پس قفا:

فرانسوى:delphinette

انگليسى:night s spur

آلمانى:rittersporn

ايتاليايى:corsolidaregle

فارسى: زبان پس قفا، زبان در قفا.

عربى: خالف والديه.

گياهى است علفى، يكساله، به ارتفاع 60- 20 سانتيمتر، ساقه راست، منشعب، برگ پنجه بخش با تقسيمات باريك رشته‏ اى،

كم‏ وبيش كركدار گل به رنگ آبى زيبا يا بنفش نسبتا بزرگ داراى 5 كاسبرگ و 5 گلبرگ، لبه هاى كنارى گلبرگ با لبه ميانى داراى زاويه قائمه،

بن گل داراى سيخك مى‏باشد كه 2- 1 بار از گلبرگ درازتر مى‏ باشد. قاعده دنباله گل داراى نوش مى ‏باشد كه باعث جلب حشرات به سمت خود مى ‏شود.

منشاء گياه آسياى صغير مى ‏باشد در ايران در آذربايجان: جلفا، بازرگان، سبلان، تبريز، مغان، كرمانشان، گرگان، اطراف تهران كنار جاده ‏ها، مزارع اراضى باير به‏ ويژه در مزارع غلات رويش دارد.

قسمت قابل مصرف:

گل و دانه مى ‏باشد.

تركيبات شيميايى گیاه زبان پس قفا :

گياه داراى آلكالوئيدCalcatrippine از نوع آكونى تين مى ‏باشد.

دانه ‏ها داراى 1 درصد آلكالوئيدC 52 H 14 NO 7 Delsoline ،

دل‏كوزين‏C 42 H 93 NO 7 Delcosine و ديگرى به رنگ زرد به نام‏Kaempferol مى‏باشد.

سابقا براى رنگ كردن پارچه‏ هاى پشمى از اين رنگ‏ها استفاده مى ‏شده است.

دانه گياه داراى الكالوئيدهاى سمى مانند دل سولين، دل كوزين و همچنين ماده ‏اى به نام كمفرول است.

خواص و كاربرد گیاه زبان پس قفا :

گياه بسيار سمى مى ‏باشد،

دلفى‏نين موجب فلج شدن مراكز تنفسى، پائين آمدن فشار خون به علت فلج مراكز عصبى عروق قلب و در نتيجه كند شدن حركات قلب مى ‏شود.

با خوردن گياه بيش از حد مجاز به ويژه در كودكان علائم مسموميت با آشوب شدن معده و علائم عصبى ظاهر مى‏ شود.

سابقا به‏ عنوان مدر در آب آوردن انساج، بيماريهاى مزمن كليه و مثانه، نقرس، سنگ كليه و كرم از آن استفاده درمانى به عمل مى ‏آمده كه امروزه به علت مسموميت متروك شده است.

در استعمال خارجى از آن در رفع كچلى، گال به صورت پماد استفاده مى‏شود.

مواد سمى دانه دو گياه مذكور در آلبومين دانه و بافت ذخيره آن جمع مى‏گردد.

مسموميت حاصله از دانه آنها بخصوص از دانه‏d .ajacis شبيه به مسموميت از آكونيت ولى با اثر خفيف‏تر است.

الكالوئيدهاى دانه هر دو گياه مذكور موجب فلج شدن مراكز تنفسى و ضعف فشار خون به علت فلج شدن مراكز عصبى عروق قلب است،

به‏ طورى كه موجبات كندى‏ حركات دل فراهم مى‏ شود ولى بر خلاف آكونيت الكالوئيدهاى دانه دو گياه اخير باعث باز شدن مردمك چشم نمى ‏شوند.

برگ و گل دو گياه مذكور مخصوصا گياه اخيرc .regalis سابقا به ‏عنوان مدر، اشتهاآور و ضد كرم به كار مى‏رفته است،

هنوز هم ندرتا در بعضى نواحى به همين منظور مورد مصرف قرار مى‏گيرد

از دم‏كرده رقيق برگ و گل آنها سابقا در موارد آب آوردن بيماريهاى مزمن، كليه و مثانه نقرس و سنگ كليه استفاده مى ‏شده است،

در استعمال خارج از دانه گياهان مذكور به صورت جوشانده يا از گرد آنها به صورت پماد در رفع كچلى جرب و دفع شپش استفاده مى‏شده است،

به علاوه چنين شهرت دارد كه اگر به طور كامل آن را خرد كرده به صورت ضماد در زير شكم تأثير دهند از حبس البول جلوگيرى به عمل مى‏ آورد و دفع ادرار را تسهيل مى‏ كند.

دانه گياهان فوق به علت سستى كه دارند امروزه به مصارف داخلى نمى‏ رسند.

محل رويش:

به حالت خودرو در نواحى غربى، مخصوصا كرمانشاه مى‏رويد، به علاوه به عنوان زينت در بعضى نواحى پرورش مى‏ يابد.

منابع 

1- گياهان دارويى، ج 1، ص 35.

2-  گياهان دارويى، ج 3، ص 95- 97- 98- 99.

3- دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى، ج‏3، ص: 255