بیش از 150 نسخه برتر درمان بیماریها در طب کهن

انواع راهکارهای درمانی بصورت تک نسخه های کوتاه

پودر تقویت مغز

خواص دارو

نافع براى نزله هاى سرد و تعديل ترشحات دماغ (هم در كيفيّت و هم در كمّيت)؛ مرقّق نزله‏ هاى دماغ، مقوّى دماغ و فم معده.

اجزاى دارو

آمله، گشنيز، بادام، اسطوخودوس (مكد 2 واحد)؛ پسته، باديان (مكد 3 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوفته پودر سازند.

زمان و مقدار مصرف‏

يك بار نيم ساعت پيش از صبحانه و يك بار موقع اذان مغرب، يك قاشق مرباخورى از دارو را در يك ليوان شير يا آب ريخته ميل كنند.

ملاحظات مصرف‏

در نزله ‏هاى گرم تجويز نشود. در صورت تجويز، با پودر زكام داده شود.

پودر گرم نرم کننده گلو و سینه

خواص دارو

نافع در نزله هاى گرم، سرفه‏ هاى خشك، اسهال همراه با نزله؛ مغلّظ ماده و مغرّى حلق.

اجزاى دارو

زعفران (1 واحد)، گل سرخ، صمغ عربى (مكد 8 واحد)؛ تخم خشخاش (12 واحد)؛ رب السوس، نشاسته، كتيرا (مكد 4 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را پودر كرده با هم مخلوط كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 ساعت يكبار، يك قاشق مرباخورى از دارو با يك فنجان آب خنك ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– مصرف دراز مدت آن موجب تبريد و تغليظ مفرط است، زيرا اين دارو به صورت ملايم مبرّد و مغلّظ مواد دماغى است.

تقویت گوارش و هضم

خواص دارو

هضم كننده غذا، ضد نفخ، لاغر كننده شكم، مجفّف رطوبات.

اجزاى دارو

زيره سياه مدبّر بريان (15 واحد)؛ برگ سداب، زنجبيل (مكد 6 واحد)؛ فلفل سياه 5/ 4 واحد)؛ بوره ارمنى (1 واحد)؛ عسل كف‏گرفته (90 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شيشه ‏اى يا لعابى ريخته و مدت 40 روز در انكوباتور در دماى 35- 37 درجه نگهدارى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

پس از هر وعده غذا، يك قاشق چايخورى از دارو با آب ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– ممكن است در گرم ‏مزاجان و معده ‏هاى خشك، درد خفيفى ايجاد كند كه با مصرف هم‏زمان عرق كاسنى- شاه‏تره از بين مى‏رود.

– مصرف دارو قبل از غذا ايجاد بى‏اشتهايى در فرد كرده و مصرف دراز مدت آن موجب لاغرى مى‏شود.

ضد سرفه

خواص دارو

مليّن حنجره و قصبه ريه؛ نافع در سرفه‏هاى خشك و گرفتگى صدا.

اجزاى دارو

كتيرا، رب السوس، صمغ عربى، نشاسته (مكد 1 واحد)؛ گلاب يا عرق كاسنى- شاه‏تره (به قدر نياز).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوفته و درآميزند. سپس، با گلاب يا عرق كاسنى- شاه‏تره خمير كرده و حب سازند و بگذارند تا خشك شود.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 4 يا 6 ساعت، يك حب از دارو را در دهان بگذارند و بمكند.

سم زدای قوی

خواص دارو

رافع سردرد و تب‏هاى كهنه؛ نافع در ترك اعتياد به افيون.

اجزاى دارو

تاتوره (3 واحد)؛ ريوند (2 واحد)؛ زنجبيل (1 واحد)؛ عسل كف‏نگرفته (6 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كنند. سپس، با عسل بسرشند. دارو را در ظرف شيشه‏اى يا لعابى ريخته و مدت 2 روز در انكوباتور در دماى 35- 37 درجه نگهدارى كنند. بعد، به صورت حب‏هاى كوچك 50 ميلى‏گرمى در آورده و در فضاى آزاد خشك كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 12 ساعت، 1 حب با آب ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

در بيماران قلبى با احتياط مصرف شود.

رفع رطوبت و مسهل مغزی

خواص دارو

مسهل؛ منقّى دماغ و قلب و بدن (از فضولات و رطوبات)؛ رافع عفونت دندان و لثه و گوش.

اجزاى دارو

صبر (4 واحد)؛ هليله سياه، هليله زرد (3 واحد)؛ شحم حنظل (2 واحد)؛ مصطكى، سنبل الطيب، مرزنجوش، گل سرخ، زعفران (مكد 1 واحد)؛ عسل كف‏نگرفته (17 واحد).

شيوه ساخت دارو

همه اجزا را پودر كرده از الك مش 100 عبور دهند. سپس، با عسل آن را خمير كنند و خمير مذكور را 48 ساعت در ظرف لعابى در باز بگذارند. بعد از 48 ساعت، دارو را به گلوله‏هاى 500 ميلى‏گرمى تبديل كرده در نشاسته بغلتانند.

زمان و مقدار مصرف‏

شب‏ها پيش از خواب، يك حب با آب گرم ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– در صورت ايجاد دل‏پيچه، يك استكان آب‏جوش نوشيده شود.

– در باردارى و در كوليت‏ها مصرف نشود.

درمان یبوست ها

خواص دارو

رافع يبوست دراز مدت.

اجزاى دارو

ميخك (4 واحد)؛ باديان، انيسون (مكد 6 واحد)؛ گل بنفشه (12 واحد)؛ هليله زرد، كشمش سبز تازه منقّى (25 واحد)؛ برگ سنا، ترنجبين، گلقند (50 واحد).

شيوه ساخت دارو

ترنجبين را كوبيده با گلقند مخلوط كرده و چند ساعت صبر كنند تا رطوبت گلقند به ترنجبين سرايت كند. سپس گلقند را با كشمش در هاون بكوبند. اجزاى ديگر را پودر كرده از الك مش 100 رد كنند و با گلقند و كشمش مخلوط كنند. دارو را به شكل حب (500 ميلى‏گرمى) در آورند و بگذارند تا خشك شود.

زمان و مقدار مصرف‏

پيش از ناهار، 2 تا 8 حب از دارو با آب ميل شود.

رفع زودانزالی

خواص دارو

ايجاد نعوظت و رفع زودانزالى در سردمزاجان.

اجزاى دارو

عود قمارى (3 واحد)؛ قرنفل، فلفل سياه (مكد 23 واحد)؛ زعفران، بالنگو (مكد 4 واحد)؛ دارفلفل، تخم بابونه، مرواريد ناسفته (مكد 7 واحد)؛ آب نارنج (21 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را نرم ساييده از الك مش 100 رد كنند. مرواريد را در آب نارنج حل كرده و با حرارت ملايم در حمام ماريه آن قدر بجوشانند تا آب تبخير شود. سپس، آن را نرم ساييده و با اجزاى گياهى و شكر سرخ و گلاب بجوشانند تا غليظ شود. در انتها، از آن حب ساخته و يك عدد ورق طلا به دور آن بپيچند.

زمان و مقدار مصرف‏

يك حبْ قبل از صبحانه، و يك حبْ نيم ساعت قبل از نزديكى ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

مصرف آن بيش از 30 روز توصيه نمى‏شود.

داروی صرع و تشنج

خواص دارو

نافع در صرع دماغى و تشنج؛ رافع رطوبات لزج از دماغ.

اجزاى دارو

سكنجبين عنصلى (2 واحد)؛ عاقرقرحا، اسطوخودوس، بسفايج، افتيمون (مكد 1 واحد)؛ مويز منقّى (8 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كنند. سپس، با مويز منقّى و سنكجبين عنصلى بسرشند تا خمير شود. اين دارو را به صورت حب يا كپسول مى‏توان استفاده كرد. براى ساخت كپسول، خمير را خشك كرده از نو بسايند و در كپسول كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر هشت ساعت، 500 ميلى‏گرم از دارو با آب ميل شود.

لینت بخش مزاج

خواص دارو

ايجاد لينت در مزاج، پاكسازى روده‏ها، و نافع در صداع.

اجزاى دارو

گل خطمى، خبازى، شكر سرخ (مكد 50 واحد)؛ نمك (1 واحد)؛ روغن زيتون (25 واحد)؛ آب (120 واحد).

شيوه ساخت دارو

گل خطمى و خبازى را در آب خيسانده كمى جوش دهند و صاف كنند. روغن زيتون، نمك، و شكر سرخ را در مايع حل كنند و كمى ديگر بجوشانند.

زمان و مقدار مصرف‏

طبق دستور پزشك استعمال شود.

ملاحظات مصرف‏

– در افرادى كه داراى التهاب روده و اسهال هستند مصرف نشود.

– در افرادى كه دچار ضعف شديد هستند با احتياط عمل شود.

دواى بلغم‏

اين دارو منسوب به امام جعفر صادق، عليه السلام، است.

خواص دارو

رافع ترشى و نفخ معده، پوكى استخوان، سستى و ترهل بدن؛ دافع بلغم موجود در اعضا به ويژه معده و كبد (به تحليل و تعريق).

اجزاى دارو

آويشن، سياه‏دانه، مصطكى (يا سقز)، زنيان (مكد 1 واحد)؛ عسل كف‏گرفته (12 واحد).

شيوه ساخت دارو

مصطكى يا سقز را منجمد كنند. ساير اجزا را جداجدا كوبيده مخلوط كنند و براى دومين بار به همراه مصطكى بكوبند و بسايند. عسل را در حمام ماريه تا نزديك نقطه جوش رسانند و اجزاى ساييده را به آن اضافه كنند و آن قدر هم بزنند تا خميرى يكنواخت به دست آيد. پس از آن، دارو را در ظرف شيشه‏اى يا لعابى ريخته و به مدت 40 روز در انكوباتور در دماى 35 درجه نگهدارى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه و شب هنگام خواب، يك قاشق چايخورى از دارو با آب ميل شود. در صورت نياز، مى‏توان بعد از هر وعده غذا از آن استفاده كرد.

ملاحظات مصرف‏

خوردن دارو پيش از غذا موجب كم‏اشتهايى شده و پس از غذا به فرايند هضم كمك مى‏رساند. اين دارو در افراد لاغر اندام ممكن است يبوست ايجاد كند كه در اين صورت بهتر است از گلقند استفاده كنند.

دواى رفع خشکی و قوت باه

خواص دارو

مقوى باه؛ چاق كننده كليه‏ها؛ رافع سردى و خشكى كليه‏ها و ضعف عمومى بدن؛ نافع براى گرم‏مزاجان و معتدل‏مزاجان.

اجزاى دارو

ترنجبين پاك كرده (1 واحد)، شير گاو يا گاوميش (3 واحد).

شيوه ساخت دارو

ترنجبين را در شير حل كرده و بگذارند تا رسوبات آن ته‏نشين شود. سپس، شير را طورى از ظرف بر دارند كه از رسوب حاصله چيزى وارد آن نشود. دارو را در حمام ماريه بجوشانند تا قوامى مانند قوام عسل بيابد.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8- 12 ساعت، دو تا سه قاشق غذاخورى از دارو را در استكان آب حل كرده ميل كنند.

ملاحظات مصرف‏

كسانى كه دچار هزال كليه هستند نياز به مصرف طولانى‏مدت آن دارند.

دواى ترنجبين

خواص دارو

مقوى باه؛ چاق كننده كليه‏ها؛ رافع سردى و خشكى كليه‏ها و ضعف عمومى بدن؛ نافع براى سردمزاجان و معتدل‏مزاجان.

اجزاى دارو

ترنجبين خراسانى پاك كرده، نبات سفيد (مكد 400 واحد)، شير گاو يا اسب (800 واحد)، زنجبيل، خولنجان، دارچينى، خصيه الثعلب مصرى، بوزيدان (1 واحد).

شيوه ساخت دارو

ترنجبين و نبات را در شير حل كرده و بگذارند تا رسوبات آن ته‏نشين شود. سپس، شير را طورى از ظرف بر دارند كه از رسوب حاصله چيزى وارد آن نشود. آن‏گاه، دارو را در حمام ماريه بجوشانند تا قوامى مانند قوام عسل بيابد. ساير اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كنند. سپس، با مايع به قوام آمده بسرشند. دارو را در ظرف شيشه‏اى يا لعابى ريخته و در جاى خشك و خنك نگه دارند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 ساعت، يك تا دو قاشق غذاخورى از دارو را در يك استكان آب حل كرده ميل كنند.

دواى جامع‏

اين دارو منسوب به امام موسى كاظم، عليه السلام، است.

خواص دارو

اين دارو ذو الخاصيه است و در بيمارى‏هاى متعددى چون سل، سرفه كهنه، درد سپرز، درد پهلو، اسهال، مارگزيدگى، عقرب گزيدگى، فالج، لقوه، سردى معده، كرم معده، و خفقان قلب به كار مى‏رود.

اجزاى تشكيل دهنده دارو

سنبل، قاقله، زعفران، عاقرقرحا، بزر البنج سفيد، خربق سفيد، فلفل سفيد (مكد 1 واحد)؛ فرفيون (2 واحد)؛ عسل كف‏گرفته (27 واحد).

شيوه ساخت دارو

همه اجزا را نرم ساييده و از الك مش 150 رد كرده و با عسل بسرشند تا خمير شود. دارو را در ظرف لعابى يا چينى در بسته به مدت شش ماه در دماى 33 درجه نگهدارى كنند و پس از آن مصرف نمايند.

زمان و مقدار مصرف‏

– در بيمارى سل، شب به هنگام خواب مقدار 250 ميلى گرم از دارو با آب گرم ميل شود و تا زمان بهبودى ادامه يابد.

– در سرفه‏هاى كهنه و نو با آب باديان نيم‏گرم خورده شود.

– براى درد سپرز، يك حبّ آن را با آب سرد و يا اندكى سركه بخورند.

– براى درد پهلوى چپ، يك حبّ آن را با جوشانده ريشه كرفس و براى درد پهلوى راست، با جوشانده زيره بخورند.

– براى اسهال با جوشانده مورد بخورند.

– براى مار يا عقرب گزيدگى، يك حبّ آن را با آب حلتيت بخورند.

– براى فالج و لقوه، يك حبّ آن را با آب مزرنجوش سعوط نمايند.

– براى سردى معده و كرم معده و خفقان قلب با جوشانده زيره بخورند.

ملاحظات مصرف‏

حد اكثر مقدار مجاز مصرف اين دارو 500 ميلى‏گرم در روز است.

ذرور ناصور

خواص دارو

جهت ناصور و زخم‏هاى عفونى باز.

اجزاى دارو

سفيداب قلعى، گلنار، دم الأخوين، مرّ مكّى (مكد 4/ 1 واحد)؛ انزروت مدبّر، كندر (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را پودر كرده و از الك مش 200 رد كنند و در ظرف شيشه‏اى در بسته و كوچك نگه دارند.

زمان و مقدار مصرف‏

پودر را روى دهانه ناصور يا زخم بپاشند.

ملاحظات مصرف‏

در صورت ايجاد خشكى، روى ناصور يا زخم را با روغن بنفشه چرب كنند.

روغن بابونه‏

خواص دارو

محلّل بلاجذب ماده (بيشتر در اعضايى كه بافت عصبى دارند)؛ محلّل بخارات؛ مسكّن اوجاع؛ نافع در حمّيات متطاوله؛ رافع اعياء؛ مزيل تكاثف؛ مرخّى حالب (براى دفع آسان سنگ)؛ نافع در تشنّج يابس، برودت اعصاب، و وجع رحم.

اجزاى دارو

بابونه، تخم شنبليله (مكد 1 واحد)؛ روغن كنجد (4 واحد).

شيوه ساخت دارو

بابونه و تخم شنبليله را يك شبانه‏روز در آب (به مقدار 5 برابر وزن دارو) خيسانده و بعد بجوشانند تا يك‏چهارم آب باقى بماند. بعد، آن را صاف كرده و با روغن كنجد در حمام ماريه قرار دهند و آن قدر بجوشانند تا آب تبخير شود و روغن باقى بماند. سپس، در پركولاتور با صافى كاغذى ريخته و بعد از ته‏نشين شدن آب، روغن را جدا كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

با ماساژ ملايم، روى موضع مورد نظر ماليده شود.

روغن بابونه مركّب (روغن معرّق)

خواص دارو

معرّق (تعريق بلغم غليظ زير پوست؛ نافع در كسانى كه دچار حبس عرق و اختلال در دفع طبيعى رطوبات زائد بدن هستند)؛ مهزّل؛ محلّل چربى‏ها و غدد چربى زير پوست.

اجزاى دارو

بوره ارمنى، عاقرقرحا، فلفل سياه (مكد 7 واحد)؛ آنغوزه (3 واحد)؛ روغن بابونه (200 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را نرم ساييده از الك مش 150 عبور داده در روغن بابونه حل كنند و مدت 40 روز در انكوباتور در دماى 35- 37 درجه بگذارند. هر 8 ساعت، دارو را هم بزنند تا اجزاى آن با هم مخلوط گردند. پس از 40 روز روغن را صاف كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

روغن با ماساژ به عضو مورد نظر ماليده شود. روى عضو با نايلون پوشانده شود تا تعريق صورت گيرد.

روغن حنظل مركّب (روغن ديابت)

خواص دارو

نافع براى دردهاى ديابتى؛ پايين آورنده قند خون.

اجزاى دارو

حنظل (2 واحد)؛ عنصل (1 واحد)؛ روغن كنجد (5 واحد).

شيوه ساخت دارو

حنظل را يك شبانه روز در آب خيسانده، سپس مايع را صاف كرده روغن كنجد بر آن افزوده و در حمام ماريه قرار دهند و آن قدر بجوشانند تا آب برود و روغن باقى بماند. آن‏گاه، در پركولاتور با صافى كاغذى ريخته و بعد از ته‏نشين شدن آب، روغن را جدا كنند. سپس عنصل را در آن بريزند تا در روغن سرخ شود و روغن را دوباره صاف كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

با ماساژ، به كف دست و پا و مواضع دردناك ماليده شود.

ملاحظات مصرف‏

– مصرف خوراكى دارو ممنوع است.

– به صورت و چشم‏ها ماليده نشود.

روغن خراطين‏

خواص دارو

نافع براى افزايش حجم اعضا.

اجزاى دارو

خراطين (1 واحد)؛ روغن زيتون (2 واحد).

شيوه ساخت دارو

خراطين نيم كوب را در روغن زيتون بريزند و در آفتاب قرار دهند. پس از 15 روز، روغن را صاف كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

ابتدا، عضو مورد نظر را بايد به شدت ماليد تا رنگ آن سرخ شود. سپس، با ماساژ، روغن را بر آن ماليد. بعد، بايد پارچه‏اى را با آب سرد خيس كرده روى عضو گذارد. اين عمل بايد هر 24 ساعت يك بار انجام شود.

ملاحظات مصرف‏

– استعمال طولانى مدت اين روغن بر يك عضو سبب بزرگ شدن و فزونى حجم آن مى‏شود.

– مصرف خوراكى دارو ممنوع است.

روغن دفلى‏

خواص دارو

نافع براى درد مفاصل، كمر درد، اوجاع بارده، و جرب.

اجزاى دارو

برگ خرزهره سفيد (1 واحد)؛ روغن كنجد يا روغن زيتون (3 واحد).

شيوه ساخت دارو

برگ خرزهره را نَشُسته خُرد كرده و در روغن بريزند. روغن را با آتش ملايم آن‏قدر بجوشانند تا برگْ خشك و شكننده شود.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 تا 12 ساعت، بدون ماساژ به محل درد ماليده شود.

ملاحظات مصرف‏

– ماليدن آن به چشم يا دهان و خوردن آن اكيدا ممنوع است.

– روى ناحيه سينه و روى زخم‏هاى باز ماليده نشود.

– دور از دسترس اطفال نگهدارى شود.

روغن ريزش مو

خواص دارو

ضدّ ريزش مو؛ ضدّ شوره سر؛ مقوّى پياز مو.

اجزاى دارو

روغن كدو، روغن آمله، روغن نارگيل، روغن بادام شيرين، روغن گل سرخ (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

روغن‏ها با هم تركيب شوند.

زمان و مقدار مصرف‏

هفته‏اى دو مرتبه، شب‏ها روغن را به ريشه موها ماليده و صبح، يك عدد زرده تخم‏مرغ را با يك قاشق ماست مخلوط كرده سر را با آن بشويند.

روغن سياه‏دانه مركّب (روغن رشد مو)

خواص دارو

نافع در رشد مو؛ ضخيم كننده موهاى نازك سر.

اجزاى دارو

برنجاسف، برگ مورد، سياه‏دانه بو داده (مكد 1 واحد)؛ روغن زيتون (9 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را پودر كرده در روغن زيتون در حمام ماريه با حرارت ملايم به مدت نيم ساعت بجوشانند. اين روغن با اجزاى داخل آن بايد مصرف شود.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 24 ساعت يك بار، روغن را با ماساژ به موها و ريشه آن بمالند.

ملاحظات مصرف‏

حد اقل تا 6 ساعت پس از استعمال، سر را نشويند و براى شستشو از صابون بچه يا شامپوى بچه استفاده كنند.

روغن سير

خواص دارو

محلّل اورام غائر دست و پا، و ماده بلغمى غليظ در مفاصل و رگ‏ها؛ نافع در امراض بارده، سدد، درد گلو، سينوزيت، و لوزه چركين؛ مفيد در ايجاد نعوظت و تحريك باه (با ماساژ بر بيضه)، و رفع حبس البول (با ماساژ بر ناحيه عجان).

اجزاى دارو

سير، روغن گاو (مكد 1 واحد)؛ شير (2 واحد).

شيوه ساخت دارو

سير را پوست گرفته ريزه كرده و در شير بريزند. سپس، با آتش ملايم بجوشانند تا شير تبخير شود. آن‏گاه، روغن را اضافه كرده و آن قدر بجوشانند تا روغن نصف شود. بعد، دارو را صاف كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 تا 12 ساعت، با ماساژ روى موضع ماليده شود.

ملاحظات مصرف‏

ماساژ طولانى مدت ممكن است موجب بروز بثورات پوستى شود.

روغن شويد (شبت)

خواص دارو

رافع سردى و رطوبت اعضا؛ نافع در درد مفاصل؛ محلّل چربى‏ها و مايعات لزج زير پوست.

اجزاى دارو

آب برگ شويد تازه (2 واحد)؛ روغن كنجد (1 واحد).

شيوه ساخت دارو

آب شويد را به روغن كنجد افزوده و در حمام ماريه قرار دهند و آن قدر بجوشانند تا آب برود و روغن باقى بماند. سپس، در پركولاتور با صافى كاغذى ريخته و بعد از ته‏نشين شدن آب، روغن را جدا كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

بدون ماساژ به موضع ماليده شود.

روغن فاس‏

خواص دارو

تسكين سريع درد، به ويژه در ناحيه مفاصل و سر.

اجزاى دارو

روغن كنجد (20 واحد)؛ كافور، جوهر نعناع، جوهر زنيان (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

روغن را كمى گرم كنند. اجزاى ديگر را ساييده با آن مخلوط كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

بدون ماساژ، 1 الى 3 قطره از روغن را روى محل درد بمالند.

ملاحظات مصرف‏

– از ماليدن دارو در چشم يا روى زخم باز خوددارى شود.

– استعمال داخلى اين روغن ممنوع است.

روغن قُسط

خواص دارو

نافع براى اورام غائر دست و پا، و كم‏كارى تخمدان‏ها؛ مسخّن كليه‏ها، رافع صلابت اعضا و درد مفاصل ناشى از سردى و رطوبت؛ نافع در شب‏ادرارى.

اجزاى دارو

قسط مر (4 واحد)؛ سليخه، مرزنجوش، سنبل الطيب، ميخك، جوزبوا (مكد 2 واحد)؛ جندبيدستر، صمغ باريجه (مكد 1 واحد)؛ روغن زيتون، (400 واحد)؛ سركه و آب (مكد 200 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده و 7 روز در سركه بخيسانند. سپس، بدان آب اضافه كرده و كمى بجوشانند تا مواد در آن حل شود. سپس، مايع را صاف كرده روغن زيتون بر آن افزوده و در حمام ماريه قرار دهند و آن قدر بجوشانند تا آب برود و روغن باقى بماند. سپس، در پركولاتور با صافى كاغذى ريخته و بعد از ته‏نشين شدن آب، روغن را جدا كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

بدون ماساژ روى موضع بمالند.

ملاحظات مصرف‏

اين روغن مصرف خوراكى ندارد.

روغن كافور

خواص دارو

نافع در دردهاى التهابى و ورم‏هاى گرم؛ رافع احساس سوزش در پوست.

اجزاى دارو

روغن گل سرخ (20 واحد)؛ كافور (1 واحد).

شيوه ساخت دارو

كافور را ساييده در روغن حل كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

بدون ماساژ به موضع ماليده شود.

ملاحظات مصرف‏

– از استعمال داخلى خوددارى شود.

– از ماليدن آن بر چشم و زخم‏هاى باز خوددارى شود.

روغن كراث‏

خواص دارو

نافع در درد و گرفتگى گوش، و درد بواسير؛ رافع گرفتگى اعضا.

اجزاى دارو

آب تره‏سبزى، روغن گل سرخ (مكد 2 واحد)؛ سركه انگورى (1 واحد).

شيوه ساخت دارو

آب تره‏سبزى را صاف كرده روغن گل سرخ و سركه بدان افزوده و در حمام ماريه قرار دهند و آن قدر بجوشانند تا آب برود و روغن باقى بماند. سپس، در پركولاتور با صافى كاغذى ريخته و بعد از ته‏نشين شدن آب، روغن را جدا كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

– در درد گوش، هر 8- 12 ساعت يك قطره در گوش چكانده شود.

– در بواسير، هر 8- 12 ساعت، قدرى پنبه را به روغن آغشته كرده روى محل گذارند.

– در گرفتگى عضله، با ماساژ به موضع درد ماليده شود.

ملاحظات مصرف‏

روى زخم‏هاى باز و چشم‏ها ماليده نشود.

روغن محلّل‏

خواص دارو

محلّل صلابت اعضا؛ رافع خشكى و گرفتگى اعضا و ماهيچه‏ها.

اجزاى دارو

روغن زيتون، روغن فندق، روغن بادام، روغن كرچك (مكد 100 واحد)؛ تخم لاك‏پشت خشك (20 واحد)؛ جند بيدستر (3 واحد).

شيوه ساخت دارو

تخم لاك‏پشت و جند بيدستر را نرم ساييده ازالك مش 100 رد كنند. روغن‏ها را مخلوط كرده و گرم سازند و به پودر حاصله اضافه كنند و به مدت يك ساعت در حمام ماريه با حرارت ملايم هم بزنند. سپس، 10 روز آن را رها كنند و بعد از آن، از نو در حمام ماريه آن را حرارت داده و هم بزنند. در انتها، روغن را صاف كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8- 12 ساعت يك بار، با ملايمت روى عضو ماليده شود.

روغن منوّم‏

خواص دارو

رافع بى‏خوابى و يبوست اعضا و مفاصل؛ نافع در بيمارى‏هاى روانى ناشى از يبوست دماغ.

اجزاى دارو

بزر البنج (10 واحد)؛ تخم خشخاش (3 واحد)؛ تخم كاهو (5 واحد)؛ روغن كنجد (50 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را پودر كرده در روغن كنجد بريزند. سپس، ظرف شيشه‏اى حاوى روغن را حد اقل 40 روز زير نور آفتاب بگذارند.

زمان و مقدار مصرف‏

بدون ماساژ، بر يافوخ سر و اعضا و مفاصل ماليده شود.

روغن نقرس جبرى‏

خواص دارو

نافع در دردهاى نقرسى، اورام گرم، دردهاى گرم مفاصل.

اجزاى دارو

شنجرف رومى، شحم حنظل، تخم شاهى (مكد 10 واحد)؛ خردل (4 واحد)؛ ابو خلسا، كچوله مدبّر (مكد 6 واحد)؛ روغن كنجد (21 واحد).

شيوه ساخت دارو

شنجرف را حرارت داده پودر نمايند به حدى كه اجزاى برّاق آن ديده نشود. ساير اجزا را نيز پودر كرده با روغن كنجد به مدت 5 دقيقه در حمام ماريه حرارت دهند. دارو را صاف كرده شنجرف را در حمام ماريه در آن حل نمايند. سپس، رها كنند تا بخش صاف از رسوب جدا شود. آن‏گاه، روغن را جدا سازند.

زمان و مقدار مصرف‏

بدون ماساژ به محل درد ماليده شود.

ملاحظات مصرف‏

– اين روغن مصرف خوراكى ندارد.

– از ماليدن آن روى زخم‏هاى باز و چشم‏ها بايد پرهيز شود.

سكنجبين افتيمونى نيلى (مسهل سودا)

خواص دارو

مسهل سودا.

اجزاى دارو

سكنجبين ساده (12 واحد)؛ حب نيل (تخم گل پيچك)، افتيمون (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را با ملايمت نرم ساييده به سكنجبين اضافه نمايند.

زمان و مقدار مصرف‏

شب پيش از خواب، 50 تا 100 سى‏سى از دارو با همان مقدار آب گرم مخلوط شده ميل گردد.

ملاحظات مصرف‏

– قبل از مصرف اين دارو، بايد به مدت 35 روز از منضج سودا استفاده كرد.

– پس از مصرف مسهل، در صورت دفع فضولات سياه رنگ، دارو به صورت كامل عمل كرده است. در غير اين صورت، بايد منضج تكرار شود.

سكنجبين بزورى معتدل‏

خواص دارو

مدرّ بول؛ دافع فضولات از طريق ادرار؛ نافع براى كليه و كبد سرد؛ دافع ريح كليه‏ها و كبد.

اجزاى دارو

باديان و تخم كاسنى (مكد 3 واحد)؛ تخم كرفس (2 واحد)؛ خارخسك، زيره سبز (مكد 5 واحد)؛ تخم خيارين، پوست ريشه كاسنى، پوست ريشه باديان، پوست ريشه كبر (مكد 1 واحد)؛ سركه (110 واحد)؛ عسل كف‏گرفته و آب (مكد 330).

شيوه ساخت دارو

همه را نيم كوب كرده به مدت 24 ساعت در سركه و آب بخيسانند. سپس، آن را در حمام ماريه بجوشانند تا آب نصف شود. تا گرم است مايع را صاف كنند و با حرارت ملايم با عسل بجوشانند تا به قوام آيد.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه، دو قاشق غذاخورى از شربت را در يك استكان آب گرم حل كرده و ميل كنند. در صورت كثرت ماده، با صلاحديد پزشك، شب پيش از خواب نيز مصرف شود.

ملاحظات مصرف‏

اين شربت در فصل گرم، شهرهاى گرمسير، گرم‏مزاجان، و جوانان با آب سرد ميل شود؛ و در فصل سرد، شهرهاى سردسير، سرد مزاجان، و پيران با آب گرم مصرف شود.

سكنجبين بزورى حار

خواص دارو

مدرّ بول؛ دافع فضولات از طريق ادرار؛ نافع براى كليه و كبد سرد.

اجزاى دارو

تخم كرفس، تخم رازيانه، انيسون، تخم كاسنى، كشوث (مكد 15 واحد)؛ ريشه رازيانه، ريشه كبر، ريشه كرفس (مكد 7 واحد)؛ ريوند چينى (3 واحد)؛ سركه (500 واحد)؛ عسل كف‏گرفته و آب (مكد 1500 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را نيم كوب كرده به مدت 24 ساعت در سركه و آب بخيسانند. سپس، آن را در حمام ماريه بجوشانند تا آب آن نصف شود. تا گرم است مايع را صاف كنند و با حرارت ملايم با عسل بجوشانند تا قوام آبد.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه، دو قاشق غذاخورى از شربت را در يك استكان آب گرم حل كرده و ميل كنند. در صورت كثرت ماده، با صلاحديد پزشك، شب پيش از خواب نيز مصرف شود.

ملاحظات مصرف‏

اين شربت در فصل گرم، شهرهاى گرمسير، گرم‏مزاجان، و جوانان با آب سرد ميل شود؛ و در فصل سرد، شهرهاى سردسير، سرد مزاجان، و پيران با آب گرم مصرف شود.

سكنجبين بزورى مفوّه‏

خواص دارو

مدرّ بول؛ مدرّ طمث؛ دافع فضولات از طريق ادرار؛ نافع در اختناق رحم؛ دافع رياح كليه، كبد، و رحم.

اجزاى دارو

باديان، تخم كاسنى (مكد 3 واحد)؛ تخم كرفس (2 واحد)؛ خارخسك، زيره سبز (مكد 5 واحد)؛ تخم خيارين، ريشه روناس، پوست ريشه‏هاى كاسنى، باديان، كبر (مكد 1 واحد)؛ سركه (110 واحد)؛ عسل كف‏گرفته و آب (مكد 330).

شيوه ساخت دارو

اجزا را نيم كوب كرده به مدت 24 ساعت در سركه و آب بخيسانند. سپس، آن را در حمام ماريه بجوشانند تا آب آن نصف شود. تا گرم است مايع را صاف كنند و با حرارت ملايم با عسل بجوشانند تا قوام آبد.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه، دو قاشق غذاخورى از شربت را در يك استكان آب گرم حل كرده و ميل كنند. در صورت كثرت ماده، با صلاحديد پزشك، شب پيش از خواب نيز مصرف شود.

ملاحظات مصرف‏

اين شربت در فصل گرم، شهرهاى گرمسير، گرم‏مزاجان، و جوانان با آب سرد ميل شود؛ و در فصل سرد، شهرهاى سردسير، سرد مزاجان، و پيران با آب گرم مصرف شود. استفاده از اين دارو در باردارى و ايام عادت و نيز براى زنانى كه دچار افراط طمث هستند ممنوع است.

شراب رضوى (شراب زبيب، شراب حلال)

به بيان حكيم عقيلى در قرابادين كبير و منقول از ذهبيه جناب حضرت امام رضا، عليه و على آبائه و اولاده الثناء و السّلام.

خواص دارو

نافع و پيشگيرى كننده از بروز اوجاع بارده مزمنه مانند نقرس و مفاصل و رياح و غير آن از اوجاع عصب و دماغ و معده، و بعض اوجاع كبد و طحال و امعا و احشا، و زيادتى بلغم و رطوبات.

اجزاى دارو و شيوه ساخت دارو

فرموده اند: بگير از زبيب منقّى ده رطل و بشوى. و بخيسان در آب صافى آن مقدار كه بر روى آن آيد چهار انگشت. و در زمستانْ سه روز و در تابستانْ يك روز و يك شب نگاه دار. پس در ديگ پاكيزه كن. و بايد كه آبى كه در آن [ريزى‏] آب باران باشد اگر ميسّر بود، و الّا آب شيرين كه سرچشمه آن از جانب شمال باشد. و آن آب برّاق سفيد سبك باشد. و چنين آبى، قابل سرعت قبول گرمى و سردى است و اين دلالت مى‏كند بر خفّت آب. و طبخ ده تا زبيب بخيسد و پخته و منضج شود. پس بمال و صاف نما آب آن را و سرد كن. پس ثانياً در ديگ بريز و بگير مقدار آن را به خوبى و به همان مقدار از هيزم كه آن را طبخ دادى طبخ نما به آتش ملايم تا آن كه دو ثلث آن برود و يك ثلث بماند.

پس بگير از عسل نحل مصفّى يك رطل، و بريز بر آن. و اندازه زيادتى آن را در ديگ بگير و در خاطر نگاه دار.

و بگير پارچه صفيقى و در آن زنجبيل و زعفران (از هر يك، يك درم) و قرنفل و دارچينى و سنبل الطيب و سنبل رومى و مصطكى و تخم كاسنى (از هر يك، نيم درم) جدا جدا نيم كوفته، در آن پارچه انداز و سر آن را محكم ببند و در آن ديگ‏

انداز و به آتش ملايم طبخ ده و پارچه را از پشت كفچه بمال متصل، تا آن كه قواى ادويه بالتمام در آن باز داده شود و مقدار عسل برود و ثلث مقدار زبيب مطبوخ بماند.

پس بردار از آتش، سرد كرده، كيسه ادويه را باز خوب بمال تا بقيه قوت آن برآيد و دور كن.

و شراب را در ظرفى محفوظ مدت سه ماه نگاه دار تا آن كه اجزاى دوا متداخل يكديگر گردند و امتزاج يابند. پس آن هنگام استعمال كن.

از عبارت كلام جناب معصوم- صلّى الله عليه و آله- مستفاد مى‏گردد كه خرقه ادويه را مقارن انداختن عسل در مطبوخ صافى زبيب يا اندك زمانى بعد از آن بايد انداخت؛ و الله اعلم.

زمان و مقدار مصرف‏

و بايد كه مقدار آنچه آشاميده مى‏شود از آن يك اوقيه يا دو اوقيه آب خالص باشد (و در نسخه ديگر، مقدار شربت آن ده مثقال با چهل مثقال آب حل كرده است). پس هرگاه خوردى مقدارى را كه وصف نموديم براى تو از طعام، پس بياشام از اينْ سه قدح بعد از طعام.

ملاحظات مصرف‏

– اگر بعد از آشاميدن آن، خواهش آب به هم رسانى خواهش صادق، پس بايد كه بياشامى نصف مقدار آنچه را اوّل آشاميده بودى. پس به درستى كه اين طريق اصلح آن است براى حفظ بدن مؤمن، و زياده كننده است براى قوت مجامعت آن، و اشدّ است براى ضبط و حفظ آن.

شربت اكسير (اكسير معده)

خواص دارو

برطرف كننده كم‏خونى؛ زايل كننده حدّت اخلاط و منى؛ نافع براى درد معده، تهلهل معده، نزف الدم، و نفث الدم؛ رافع زودانزالى در گرم‏مزاجان.

اجزاى دارو

زنجبيل، زيره سبز، انيسون، بادام، چلغوزه تفت داده، ميخك، بالنگ خشك (مكد 4 واحد)؛ مصطكى، عود هندى (مكد 2 واحد)؛ زعفران، برگ سداب، آمله، خبث الحديد مدبّر، سعد كوفى (مكد 1 واحد)؛ عرق نعنا، آب سيب، آب‏ليمو، عرق مورد (مكد 24 واحد)؛ گلاب (12 واحد)؛ عرق كاسنى، عرق شاه‏تره (مكد 30 واحد)؛ عسل كف‏نَگرفته (600 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را پودر كرده از الك مش 100 رد كنند. مايعات را بدان افزوده در حمام ماريه با حرارت ملايم بجوشانند تا رنگ مايع به سياهى بزند. سپس، عسل را كم‏كم بدان افزوده و هم بزنند تا قوام آيد.

زمان و مقدار مصرف‏

يك ساعت قبل از ناهار و يك ساعت قبل از شام، يك قاشق غذاخورى از شربت را در يك استكان آب خنك حل كرده و ميل كنند.

ملاحظات مصرف‏

براى سردمزاجان با عرق زنيان و براى گرم‏مزاجان بدون عرق زنيان مصرف شود. مصرف زياد موجب كمى افسردگى و ازدياد سودا در افراد سوداوى مى‏شود. وجود گاز در شيشه و ترش شدن مزه دارو نشانه فساد آن است.

شربت بادرنجبويه‏

اين نسخه منسوب به شيخ الرئيس است.

خواص دارو

مفرح؛ نافع در ضعف قلب؛ دافع سودا (به ويژه از قلب)؛ دافع توحش و وسواس سوداوى.

اجزاى دارو

برگ بادرنجبويه، تخم بادرنجبويه، فرنجمشك، تخم كاسنى (مكد 10 واحد)؛ گل گاوزبان، برگ گاوزبان، رازيانه، ريشه بنفشه، ريشه شيرين بيان (مكد 3 واحد)؛ پرسياوش، بسفايج، افتيمون (مكد 5 واحد)؛ شكر سرخ (750 واحد)؛ عرق بيدمشك، عرق گل گاوزبان، آب سيب (مكد 120 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را نيم‏كوب كرده يك شب در عرق بيدمشك و گاوزبان بخيسانند. سپس، در حمام ماريه به ملايمت بجوشانند تا آب نصف شود. تا گرم است مايع را صاف نموده شكر سرخ را در آب سيب حل كنند و بدان اضافه نمايند. دوباره آن را در حمام ماريه گذارده و به ملايمت بجوشانند تا قوام آيد.

زمان و مقدار مصرف‏

صبح ناشتا، قبل از ناهار و شب موقع خواب، دو تا سه قاشق غذاخورى از شربت را با يك استكان عرق گاوزبان مخلوط كرده ميل نمايند.

ملاحظات مصرف‏

در افراد ديابتى با احتياط مصرف شود.

شربت جالينوس (سكنجبين سفرجلى)

خواص دارو

نافع در امراض معدى ناشى از سوء مزاج مادى بلغمى، ضعف هضم، ترشى معده، بى‏اشتهايى، و صداع مشاركتى معده؛ مانع تصاعد ابخره از معده.

اجزاى دارو

آب به (50 واحد)؛ عسل كف‏گرفته (50 واحد)؛ سركه (30 واحد)؛ زنجبيل (7 واحد).

شيوه ساخت دارو

آب به را در حمام ماريه بجوشانند تا قوام آيد. عسل و زنجبيل را با آن مخلوط كرده همچنان بجوشانند. سپس، سركه را بدان افزوده و كمى ديگر بجوشانند. شربت را صاف كرده در ظرف شيشه‏اى يا لعابى نگه دارند.

زمان و مقدار مصرف‏

20 دقيقه بعد از هر وعده غذا، دو قاشق غذاخورى از شربت را در يك استكان آب حل كرده ميل كنند.

ملاحظات مصرف‏

– اين شربت در فصل گرم، شهرهاى گرمسير، گرم‏مزاجان، و جوانان با آب سرد و عرق كاسنى- شاه‏تره ميل شود؛ و در فصل سرد، شهرهاى سردسير، سرد مزاجان، و پيران با آب گرم مصرف شود.

– براى افراد محرور المعده تجويز نشود.

شربت حرمل‏

خواص دارو

رافع ضيق النّفس، ربو، عسر النّفس ناشى از تنگى ريه و قصبه ريه، و صرع.

اجزاى دارو

شيره انگور (10 واحد)؛ تخم اسفند (1 واحد)؛ آب (20 واحد).

شيوه ساخت دارو

تخم اسفند را نيم‏كوب كرده يك شبانه‏روز در آب بخيسانند. سپس، با حرارت ملايم بجوشانند تا نيمى از آب تبخير شود. آن‏گاه شيره را بدان افزوده و در حمام ماريه به جوش آورند تا به قوام آيد. دارو را تا گرم است صاف كرده در ظرف شيشه‏اى بريزند تا به آهستگى خنك شود.

زمان و مقدار مصرف‏

قبل از صبحانه و شب موقع خواب، 2 قاشق غذاخورى از شربت در يك استكان آب حل شده و جرعه جرعه ميل شود.

شربت راسن (سكنجبين راسنى)

خواص دارو

نافع براى سرفه‏هاى رطوبى، ضيق النّفس رطوبى، و نزله‏هاى رطوبى.

اجزاى دارو

گل پنيرك، گل اروانه، گل زوفا، پياز عنصل خشك، ريشه راسن، برگ آويشن، گل گاوزبان، انجير خشك، عنّاب، گل شقايق، پوست خشخاش (مكد 1 واحد)؛ گلاب يا آب مقطر (55 واحد)؛ عسل كف‏گرفته (55 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را نيم‏كوب كرده و يك شب در آب مقطر يا گلاب بخيسانند. سپس، آن را در حرارت ملايم آن قدر بجوشانند تا نيمى از آب تبخير شود. آب را صاف كرده و با مقدار كافى از عسل آن قدر بجوشانيد تا به قوام مناسب رسد.

زمان و مقدار مصرف‏

پيش از صبحانه، ناهار، و پيش از خواب، 2 قاشق غذاخورى از شربت را در يك استكان آب حل كرده ميل كنند.

ملاحظات مصرف‏

اين شربت در فصل گرم، شهرهاى گرمسير، گرم‏مزاجان، و جوانان با آب سرد ميل شود؛ و در فصل سرد، شهرهاى سردسير، سرد مزاجان، و پيران با آب گرم مصرف شود.

شربت صدرى (سكنجبين عنصلى)

خواص دارو

مجفّف و محلّل رطوبات زائد و عفونى بدن؛ رافع سدد كبد؛ مجفّف نزله و عفونات؛ هاضم؛ لاغركننده؛ نافع براى ضيق النّفس، صرع، نفث الدم ريوى، سوء القنيه، و استسقاى نوع سرد.

اجزاى دارو

پياز عنصل (1 واحد)؛ سركه (18 واحد)؛ عسل كف‏گرفته (18 واحد).

شيوه ساخت دارو

پياز عنصل را پس از تميز كردن با كارد چوبى خرد كرده و آن قدر در سركه بجوشانند تا سركه نصف شود. سپس، آن را صاف كرده با عسل مخلوط كنند و كمى ديگر بجوشانند تا رنگ ارغوانى آن ظاهر شود.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه، دو قاشق غذاخورى از شربت را در يك استكان آب گرم حل كرده ميل كنند.

ملاحظات مصرف‏

– در صورت كثرت ماده، با اجازه پزشك، شب پيش از خواب نيز مصرف شود.

– اين شربت در فصل گرم، شهرهاى گرمسير، گرم‏مزاجان، و جوانان با آب سرد ميل شود؛ و در فصل سرد، شهرهاى سردسير، سرد مزاجان، و پيران با آب گرم مصرف شود.

– در صورتى كه بيمار از داروهاى شيميايى رقيق كننده خون استفاده مى‏كند با احتياط مصرف شده يا با عرق كاسنى- شاه‏تره همراه شود.

شربت فراسيون‏

خواص دارو

خلط آور؛ ضد سرفه‏هاى رطوبى.

اجزاى دارو

فراسيون (3 واحد)؛ زوفا، پرسياوش، برگ پونه، انجير خشك (مكد 1 واحد)؛ آب (400 واحد)؛ شكر سرخ (6 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را يك شب در آب خيسانده در حمام ماريه بجوشانند و صاف كنند. مايع را با شكرسرخ مخلوط كنند تا شكر حل شود. سپس كمى بجوشانند تا قوام آيد.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 تا 12 ساعت، 1 تا 3 قاشق غذاخورى از شربت را در نصف ليوان آب ولرم حل نموده ميل كنند

ملاحظات مصرف‏

ترش شدن شربت نشانه فساد آن است.

شربت محلّل (سكنجبين عنصلى مركب)

خواص دارو

– مجفّف و محلّل رطوبات زائد و عفونى بدن (قوى‏تر از عنصلى ساده)؛ رافع سدد كبد؛ مجفّف نزله و عفونات؛ هاضم؛ لاغركننده؛ نافع براى ضيق النّفس، صرع، نفث الدم ريوى، سوء القنيه، و استسقاى نوع سرد.

اجزاى دارو

سكنجبين عنصلى (20 واحد)؛ پودر محلّل (1 واحد)

شيوه ساخت دارو

سكنجبين عنصلى را با پودر محلّل مخلوط كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه، دو قاشق غذاخورى از شربت را در يك استكان آب گرم حل كرده و ميل كنند. با صلاحديد پزشك، در صورت كثرت ماده، شب پيش از خواب نيز مصرف شود.

ملاحظات مصرف‏

– اين شربت در فصل گرم، شهرهاى گرمسير، گرم‏مزاجان، و جوانان با آب سرد ميل شود؛ و در فصل سرد، شهرهاى سردسير، سرد مزاجان، و پيران با آب گرم مصرف شود.

– به سبب ايجاد رقت در خون و گرمى، در صورتى كه بيمار از داروهاى شيميايى رقيق كننده خون استفاده مى‏كند با احتياط مصرف شده يا با عرق كاسنى- شاه‏تره همراه شود.

شربت وجى (سكنجبين وجى)

خواص دارو

مجفّف رطوبات مغز؛ نافع در لكنت زبان، اضطراب، دلهره، و بيمارى‏هاى اعصاب ناشى از رطوبت دماغ.

شيوه ساخت دارو

وج را پودر كرده از الك مش 100 رد كنند و به سكنجبين اضافه نمايند.

طريقه مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه، دو قاشق غذاخورى از شربت را در يك استكان آب گرم حل كرده و ميل كنند. با صلاحديد پزشك، در صورت كثرت ماده، شب پيش از خواب نيز مصرف شود.

ملاحظات مصرف‏

– اين شربت در فصل گرم، شهرهاى گرمسير، گرم‏مزاجان، و جوانان با آب سرد ميل شود؛ و در فصل سرد، شهرهاى سردسير، سرد مزاجان، و پيران با آب گرم مصرف شود.

– در صورتى كه پايه دارو سكنجبين عنصلى باشد، به سبب ايجاد رقت در خون و گرمى، در صورتى كه بيمار از داروهاى شيميايى رقيق كننده خون استفاده مى‏كند با احتياط مصرف شده يا با عرق كاسنى- شاه‏تره همراه شود.

شياف ناصور

خواص دارو

رافع ناصور و زخم‏هاى عفونى باز.

اجزاى دارو

صبر، كندر، انزروت مدبّر، دم الأخوين، گلنار، اثمد، شبّ يمانى (مكد 4 واحد)؛ زنجار (1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را نرم ساييده از الك مش 200 رد كنند و در ظرف در بسته نگه دارند.

مقدار مصرف‏

1 گرم از پودر را در 5 گرم شير حل كرده صاف كنند و با قطره‏چكان در ناصور بچكانند. پس از تخليه ناصور، 3 قطره داخل ناصور يا روى زخم بچكانند. 3 ساعت صبر كنند و سپس از ذرور ناصور استفاده كنند.

ضماد كمر

خواص دارو

نافع در كمر دردهاى عضوى (نه مشاركتى)؛ محلّل رطوبات كمر؛ نافع در گرفتگى اعضا.

اجزاى دارو

وشاء، مرّ مكى، تخم كرفس، زيره (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده در ظرف در بسته نگه دارند.

زمان و مقدار مصرف‏

50 گرم از پودر را با گلاب مخلوط كرده ملايم حرارت دهند تا حالت خميرى پيدا كند. خمير حاصل را روى پارچه‏اى پهن كرده روى كمر ببندند. بعد از 24 ساعت آن را باز كنند.

ملاحظات مصرف‏

بيمار در موارد نادر، دچار كهير يا خارش مى‏شود. در اين صورت، موضع بايد با سركه و گلاب شسته شود.

ضماد كمر مركّب‏

اين نسخه از داروهاى مجرب بومى است.

خواص دارو

محلّل و مجفّف رطوبات اطراف ستون فقرات؛ نافع در گرفتگى‏هاى عضلات تيره پشت، عضلات كمر، و درد سياتيك.

اجزاى دارو

قرص كمر (2 واحد)؛ فوفل، جوز هندى (مكد 1 واحد)؛ زرده تخم مرغ (6 واحد)؛ زيره سياه، زيره سبز، تخم شويد، رازيانه، بيخ آذر (چلّه داغى)، سياه‏دانه (مكد 5 واحد)؛ زردچوبه (1 واحد)؛ روغن حيوانى (مقدارى).

شيوه ساخت دارو

اجزاى سخت را بسيار نرم بسايند و در ظرف در بسته نگهدارى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

زردچوبه را در روغن حيوانى تفت داده و بعد از كمى سرد شدن روى كمر بمالند. زرده تخم مرغ را هم زده روى آن بمالند. دارو را روى محل بپاشيد و يك ورق كاغذ كاهى يا روزنامه بر روى آن قرار دهند و با پارچه روى آن را ببندند. اين عمل چهار شب بايد تكرار شود.

ضماد كوفتگى‏

خواص دارو

نافع در انواع ضرب‏ديدگى.

اجزاى دارو

روناس، آرد نخود خام، آرد مورد (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را نرم ساييده در ظرف در بسته نگه دارند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 50 گرم از پودر را با يك عدد زرده تخم‏مرغ خمير كنند و با پارچه بر عضو مورد نظر ببندند. هر 12 ساعت آن را عوض كنند.

كپسول بسفايج‏

خواص دارو

دافع مواد سوداوى؛ رافع توحّش سوداوى؛ از بين برنده ردائت اخلاق؛ مليّن طبع سوداوى‏مزاجان.

اجزاى دارو

بسفايج، افتيمون (مكد 1 واحد)؛ شكر سرخ (3 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كنند و در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى نمايند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 تا 12 ساعت يك كپسول با آب ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

اين دارو از راه پوست مواد را دفع مى‏كند، لذا ممكن است سبب سرخى يا بثورات پوستى شود. در اين صورت، از روغن بنفشه به صورت موضعى بايد استفاده شود.

كپسول بواسير (حب مُقْل)

خواص دارو

رافع يبوست سوداوى‏مزاجان؛ نافع در بواسيرهاى يبوستى و شقاق همراه يبوست.

اجزاى دارو

هليله زرد، هليله سياه، صبر، گل سرخ، مصطكى، مقل ازرق (مكد 1 واحد)؛ آب تره‏سبزى (3 واحد).

شيوه ساخت دارو

بجز مقل، ساير اجزا را ساييده و از الك مش 100 رد كنند. مقل را ريزه كرده 12 ساعت در آب تره‏سبزى بخيسانند (براى حل شدن بهتر مى‏توانند آن را در حمام ماريه كمى گرم كنند). آب را از صافى عبور داده و با بقيه اجزا بسرشند. خمير به دست آمده را در ظرف شيشه‏اى يا لعابى درباز ريخته و 2 روز صبر كنند تا رنگ آن تغيير كند و رطوبت آن تبخير شود. خمير حاصل را در جاى مسطحى پهن كنند تا خشك شود. سپس، آن را ريزه كرده در كپسول كنند. (براى ساخت حب، خمير حاصل را به صورت حب در آورده و بعد خشك كنند).

زمان و مقدار مصرف‏

شب پيش از خواب دو عدد كپسول يا حب با آب گرم ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– در صورت بروز اسهال آزار دهنده، از يك عدد كپسول استفاده شود يا يك شب در ميان مصرف شود.

– اين دارو ممكن است بعد از 7 تا 9 روز مصرف ايجاد خونريزى از مقعد كند كه مفيد است.

كپسول بواسير داخلى خونى‏

خواص دارو

نافع براى بواسير داخلى خونى، سحج امعا، و كوليت.

اجزاى دارو

به‏دانه و پوست هل (مكد 2 واحد)؛ تخم خبازى، تخم كاسنى، تخم خيار، باديان (مكد 4 واحد)؛ طباشير، گل نيلوفر، گل گاوزبان، گشنيز، تخم هل، نبات (مكد 5 واحد)؛ صندل سرخ، صندل سفيد، زيره سفيد (مكد 3 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده در كپسول 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر هشت ساعت، يك تا دو كپسول با آب ميل شود.

كپسول/ پودر افراط طمث‏

خواص دارو

بند آورنده خون استحاضه و كثرت طمث؛ نافع در بحوحة الصوت ناشى از پرولاكتين بالا.

اجزاى دارو

گلنار، گل ارمنى، صمغ عربى (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجرا را جداجدا پودر كرده و با كمى حرارت تفت دهند. سپس، با هم مخلوط كنند و در كپسول 500 ميلى‏گرمى نمايند.

زمان و مقدار مصرف‏

– ساعت 9 صبح و 7 عصر، يك قاشق ربّ به يا ربّ سيب را در نصف ليوان آب خنك يا عرق مورد يا عرق تاجريزى حل كرده با 2 تا 4 عدد كپسول ميل كنند.

– براى كاهش پرولاكتين، 1 عدد كپسول در هر 24 ساعت كافى است.

ملاحظات مصرف‏

– به حسب حال بيمار، در صورت حدّت خون، از عرق تاجريزى و در صورت ضعف ماسكه، از عرق مورد يا ربّ به استفاده شود.

– اين دارو كاهش دهنده ترشح پرولاكتين است.

كپسول/ پودر فشار

خواص دارو

تنظيم كننده و پايين آورنده فشار خون.

اجزاى دارو

گل گاوزبان، بادرنجبويه، بهار نارنج، اسطوخودوس، بابونه، گل سرخ، تخم گشنيز، برگ ورون (مكد 1 واحد)؛ سنبل الطيب، قرغات، چاى ترش (مكد 2 واحد)؛ سياه‏دانه، ريشه اسرول (از هريك 3/ 1 واحد)

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كرده در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى كنند يا در ظرف در بسته نگه دارند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 يا 12 ساعت، يك كپسول ميل شود. يا براى هر بار مصرف (8- 12 ساعت)، يك قاشق مرباخورى از پودر را در يك و نيم ليوان آب به مدت 10 دقيقه با حرارت ملايم بجوشانند تا يك ليوان از آن باقى بماند. سپس، دارو را صاف كرده و تا گرم است ميل كنند.

ملاحظات مصرف‏

مصرف آن براى زنان باردار ممنوع است.

كپسول حابس (حبّ انجبار)

خواص دارو

رافع ترشى معده، نزله، و خونريزى؛ مانع تصاعد بخارات.

اجزاى دارو

انجبار (3 واحد)؛ زنجبيل (1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كرده در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

20 دقيقه بعد از هر وعده غذا، دو عدد كپسول ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

در افرادى كه دچار كم‏خونى هستند، به مدت طولانى مصرف نشود.

كپسول/ حب جرب‏

خواص دارو

مفيد براى خارش و جرب.

اجزاى دارو

هليله زرد (30 واحد)؛ پرسياوش، شاه‏تره (10 واحد)؛ افسنتين (7 واحد)؛ كشمش سبز منقّى (به مقدار لازم).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كنند. سپس، با كشمش خيسانده در گلاب بسرشند تا خمير شود. خمير را به صورت حب در آورده در نشاسته غلتانده و در جاى خشك و خنك نگهدارى كنند. (يا خمير را خشك نموده ساييده در كپسول 500 ميلى‏گرمى كنند).

زمان و مقدار مصرف‏

هر هشت ساعت، 2 تا 3 گرم (4- 6 كپسول) از دارو با آب ميل شود.

كپسول/ حبّ صرع ساده‏

خواص دارو

نافع براى تشنّج، صرع، و غلظت مواد بلغمى در سر.

اجزاى دارو

عاقرقرحا، عود الصليب، برگ نارنج (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كرده و در كپسول كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه و شب پيش از خواب، يك تا دو عدد كپسول ميل شود.

كپسول حبس طمث (حب مرّ مكّى)

خواص دارو

مدرّ حيض.

اجزاى دارو

مرّ مكّى (21 واحد)؛ ترمس (35 واحد)؛ برگ سداب، پودينه، مشكطرامشيع، (مكد 55 جزء)؛ فوّه (روناس)، حلتيت (انغوزه)، سكبينج، جاوشير، قسط، سنبل الطيب (مكد 15 واحد).

شيوه ساخت دارو

جاوشير، حلتيت و سكبينج را در آب جوش كاملا حل كرده صاف كنند. ساير اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كرده با مايع به دست آمده بسرشند. دارو را در ظرف شيشه‏اى يا لعابى ريخته و مدت 1 روز در انكوباتور در دماى 35- 37 درجه نگهدارى كنند. بعد آن را در فضاى باز خشك كنند و پس از كوبيدن در كپسول نمايند.

زمان و مقدار مصرف‏

10 روز قبل از شروع عادت، نيم ساعت پيش از صبحانه و شب پيش از خواب، 4 عدد كپسول با آب ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– 5 روز قبل از عادت و در زمان عادت دارو قطع شود. در صورتى كه تا 10 روز بعد از قطع دارو عادت نشدند دوباره شروع كنند.

– اين دارو مسقط جنين است.

– در باردارى و شيردهى مصرف نشود.

كپسول رها (حبّ اثلق)

خواص دارو

تنظيم عادت ماهيانه در زنان؛ فعال كننده تخمدان‏ها؛ افزاينده ميل جنسى در زنان و كم‏كننده ميل جنسى در مردان؛ رافع افسردگى در زنان و بهبود حال يائسگى در ايشان؛ نافع براى طحال.

اجزاى دارو

اثلق، رازيانه، تخم هويج زردك (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را پودر كرده با هم بياميزند و در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

غير از ايام عادت، نيم ساعت پيش از صبحانه و شب پيش از خواب 2 عدد كپسول ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– مصرف آن در باردارى ممنوع است.

– در مردان، ممكن است مصرف زياد و طولانى مدت آن موجب نابارورى شود.

كپسول رياح‏

خواص دارو

كاسر رياح؛ رافع قولنج كتف و كمر، درد مفاصل، گرفتگى اعضا، و صداع ريحى.

اجزاى دارو

زرنباد، جوز، هل، قرنفل، تخم كرفس، زنجبيل (مكد 14 واحد)؛ عاقرقرحا (7 واحد)؛ جند بيدستر اصلاح شده (3 واحد)؛ زيره مدبّر (34 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كرده در كپسول‏هاى 250 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 تا 12 ساعت يك عدد كپسول با آب ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– مصرف بيش از 45 روز مجاز نيست.

– مى‏تواند موجب خونريزى از لثه و بينى، يا موجب طمث شود.

– در بيمارانى كه سابقه خونريزى دارند مصرف نشود.

كپسول زرنباد (نركچول گاوزبان)

خواص دارو

رافع اضطراب و تپش قلب؛ دافع مواد از طريق پوست.

اجزاى دارو

نر كچول، گل گاوزبان (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را نرم ساييده از الك مش 100 رد كرده در كپسول 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 ساعت، يك عدد كپسول با آب عسل ميل شود.

كپسول سكبينج‏

خواص دارو

مذوّب بلغم لزج و زجاجى (به ويژه در مفاصل)؛ نافع در كمردرد و درد مفاصل؛ رافع احتباس طمث و خون لخته شده و جمود لبن؛ كشنده كرم روده.

اجزاى دارو

تخم شاهى، تخم كرفس، شنبليله، زنيان، زنجبيل (مكد 1 واحد)؛ سكبينج (5 واحد)؛ آب تره‏سبزى تازه (15 واحد)؛ عسل كف‏گرفته (25 واحد).

شيوه ساخت دارو

سكبينج را 48 ساعت در آب تره‏سبزى خيسانده صاف كنند. ساير اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كنند. مجموع ادويه را با عسل خمير كرده 10 روز در ظرف شيشه‏اى يا لعابى نگه دارند. پس از آن، خمير را در فضاى آزاد يا خلأ خشك كنند. بعد، آن را ساييده و در كپسول 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه و شب پيش از خواب، يك عدد كپسول با آب ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– اين دارو در بعضى افراد ايجاد لينت مى‏كند.

– در گرم‏مزاجان با آب انار مصرف شود.

كپسول شباب (معجون دواء السّنه)

خواص دارو

سياه كننده موى سر؛ رافع بثورات پوست سر؛ نافع براى معده.

اجزاى دارو

هليله زرد (62 واحد)؛ هليله سياه و آمله (مكد 38 واحد)؛ بليله، سياه‏دانه، پوست پسته (مكد 24 واحد)؛ فلفل سياه، دارفلفل (مكد 22 واحد)؛ زنجبيل، فلفلمويه، نارمشك، هل، اشق (مكد 12 واحد)؛ كبابه، بلادر منقّى اصلاح شده (6 واحد)؛ مويز منقّى، مغز تخم خيار (7 واحد)؛ نبات (300 واحد)؛ عسل كف‏گرفته (1020 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كنند. سپس، با عسل بسرشند و آن را در ظرف شيشه‏اى يا لعابى ريخته و مدت 40 روز در گرم‏خانه در دماى 35- 37 درجه نگهدارى كنند. در صورتى كه به سبب طعم تند دارو نياز به ارائه آن در كپسول باشد، بايد آن را خشك كرده و پودر سازند و در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى كنند. در غير اين صورت، به صورت معجون استفاده نمايند.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه و شب پيش از خواب يك عدد كپسول با آب گرم.

ملاحظات مصرف‏

اين دارو بايد به مدت طولانى استفاده شود (شش ماه تا يك سال). پس از شش ماه رنگ موها شروع به تغيير كرده، اول خاكسترى و سپس سياه مى‏گردند. در درازمدت در بعضى افراد سوداوى مزاج موجب بيمارى‏هاى سوداوى مى‏گردد، لذا به محض ايجاد سرگيجه، تپش قلب، يا تارى ديد مصرف دارو بايد قطع شود.

كپسول/ شربت مفرّح‏

خواص دارو

مفرّح و منوّم؛ رافع سودا؛ نافع براى تپش قلب، اختلاج قلب، گرفتگى عروق قلب، سوء مزاج سوداوى قلب، درد قفسه سينه، توحّش، ماليخوليا، اضطراب، و هزال سوداوى.

اجزاى دارو

گل گاوزبان (3/ 2 واحد)؛ گل بنفشه (04/ 1 واحد)؛ بادرنجبويه، هليله سياه، افتيمون، بسفايج، اسطوخودوس (مكد 7/ 0 واحد)؛ شكر سرخ (20 واحد)؛ گلاب (45 واحد).

شيوه ساخت دارو

دستور ساخت شربت: بجز افتيمون، ساير اجزا را يك شبانه روز در گلاب و آب خيسانده بعد بجوشانند تا مايع نصف شود. سپس، آن را صاف كرده شكر بدان اضافه كنند و با حرارت ملايم بجوشانند تا قوام آيد. آن‏گاه، افتيمون را در كيسه‏اى ريخته و داخل ظرف بگذارند تا همراه ساير ادويه دو تا سه جوش بخورد. بعد، آن را خارج كنند. دارو را تا گرم است در ظرف شيشه‏اى ريخته و در آن را ببندند تا به آرامى سرد شود.

دستور ساخت كپسول: بجز افتيمون، همه اجزا را با هم پودر كنند. افتيمون را جدا پودر كرده و آن را يك شبانه‏روز در گلاب بخيسانند. سپس، بقيه ادويه پودر شده را با آن مخلوط نموده و خشك كنند و در كپسول نمايند. (توجه: مقدار افتيمون در ساخت كپسول نصف مقدار آن در شربت است).

زمان و مقدار مصرف‏

براى شربت: هر 8 ساعت، 2 قاشق غذاخورى از شربت را در آب (يا آب سيب)

حل كنند و ميل نمايند.

براى كپسول: هر 8 الى 12 ساعت دو عدد كپسول با آب يا آب سيب ميل شود.

(بهتر است اين دارو صبح‏ها در حالت ناشتا، ظهرها پيش از صرف ناهار، و شب‏ها در موقع خواب ميل شود).

ملاحظات مصرف‏

– اين دارو به سبب دفع سودا موجب افزايش خواب شده و در درازمدت مى‏تواند موجب افزايش وزن شود.

– ميان مصرف اين دارو و داروهاى شيميايى لااقل بايد يك ساعت فاصله باشد.

– به سبب وجود شكر سرخ در دارو، بايد در افراد ديابتى با احتياط مصرف شود.

كپسول قرنفل‏

خواص دارو

رافع زودانزالى.

اجزاى دارو

تاتوره اصلاح شده، ميخك (مكد 1 واحد)؛ سركه (6 واحد).

شيوه ساخت دارو

تاتوره را 24 ساعت در سركه خيسانده صاف كنند. ميخك را در سركه صاف شده ريخته در فضاى باز قرار دهند تا سركه تبخير شده و ميخك خشك شود. سپس، دارو را پودر كرده در كپسول 125 ميلى‏گرم كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

30 دقيقه قبل از نزديكى، 1 تا 2 عدد كپسول ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– اين دارو در افرادى كه سابقه بيمارى قلبى دارند مى‏تواند خطرناك باشد.

– بروز سرگيجه و تپش قلب از عوارض اين دارو است. لذا، بدون تجويز پزشك مصرف نشود.

كپسول كبد

خواص دارو

پاكسازى كبد از فضولات؛ تفتيح منافذ كبد؛ نافع در سده‏هاى كبدى، سوء القنيه (كبد چرب)، و استسقا؛ مفيد در بيمارى‏هاى مشاركتى كبد و كليه، حدْت كبد و خون، و ناراحتى‏ها و لك‏هاى پوستى.

اجزاى دارو

تخم گشنيز، شاه‏تره، تخم كاهو، عنّاب، تخم كاسنى (مكد 2 واحد)؛ ريشه ريوند، سنا، برگ آويشن (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را پودر كرده از الك مش 80 رد و در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

– نيم ساعت پيش از صبحانه و شب پيش از خواب دو عدد كپسول ميل شود.

– براى هر بار مصرف (هر 12 ساعت)، 3 گرم از پودر را در يك و نيم ليوان آب به مدت 10 دقيقه با حرارت ملايم بجوشانند تا يك ليوان از آن باقى بماند. سپس، دارو را صاف كرده تا گرم است ميل كنند.

ملاحظات مصرف‏

در بيمارانى كه مشكل جذب كبدى دارند استفاده از جوشانده دارو بهتر است.

كپسول كم‏كوت‏

خواص دارو

تنقيه و پاكسازى بدن از راه قى، اسهال، ادرار، و عرق؛ دافع اخلاط غليظ لزج از تمامى نقاط بدن.

اجزاى دارو

پودر كم‏كوت (1 واحد)؛ گل سرخ، شيرخشت (مكد 2 واحد)؛ ترنجبين (6 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را جداجدا كوفته و از الك مش 100 رد كنند. پودرها را با هم مخلوط كرده و در كپسول 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

از 1 تا 8 كپسول به حسب حال بيمار مى‏توان استفاده كرد.

ملاحظات مصرف‏

– در صورت وجود ناراحتى در قلب يا سيستم عصبى بهتر است استفاده نشود.

– پس از مصرف اين دارو، ناحيه‏اى از بدن كه دچار عارضه است به شدت دردناك مى‏گردد، ولى پس از يك ساعت درد برطرف مى‏شود.

– در صورت استمرار قى و اسهال، يك ليوان شربت آب‏ليمو اثر دارو را خنثى مى‏كند.

كپسول لاغرى (سفوف هزال)

خواص دارو

مهزّل؛ از بين برنده اشتها.

اجزاى دارو

قثاءالحمار (2 واحد)؛ ريشه خطمى، ريشه بدره، رازيانه، سياه‏دانه، زنيان (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را پودر كرده از الك مش 100 رد كرده در كپسول 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت قبل از هر وعده غذا، 1 تا 2 عدد كپسول با آب ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

مصرف طولانى‏مدت آن موجب افزايش صفرا در بدن مى‏شود، لذا در صورتى كه زردى زبان و چهره ملاحظه شد، بهتر است با عرق كاسنى و ديگر مبرّدات همراه شود.

كپسول لاك مغسول‏

خواص دارو

مهزّل؛ رافع رطوبات و چربى‏هاى اضافه بدن.

اجزاى دارو

لاك مغسول، زيره (2 واحد)؛ ريوند، سداب، هليله زرد، هليله سياه (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كرده در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

قبل از صبحانه و شام، 2 عدد كپسول با آب ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

اين دارو بايد با مايع ضد چاقى، كپسول لاغرى، قثاءالحمار، و ديگر داروها همراه شود.

كپسول ليندو

خواص دارو

كاسر و محلّل رياح غليظ؛ مرقّق خون بلغمى؛ رافع دردهاى شكم و سر و كليه و عضلات كه ناشى از رياح باشد.

اجزاى دارو

پودر غاريقون (پودر مسكّن)، پودر رياح (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

پودرها با هم مخلوط شوند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 ساعت يك عدد ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– حد اكثر مصرف اين دارو 30 روز است.

– مصرف بيش از حد آن موجب خون‏دماغ يا خونريزى از لثه‏ها و مقعد مى‏شود.

– در بيمارانى كه احتمال خونريزى دارند مصرف نشود.

كپسول م (جوارش انجدان)

خواص دارو

نافع براى معده‏هاى سرد، رياح معده، قولنج، جشاء حامض، و عدم استمراء طعام.

اجزاى دارو

فلفل سياه، ميخك (مكد 12 واحد)؛ انيسون، مصطكى، رازيانه، زنيان، تخم كرفس (مكد 5 واحد)؛ گلپر (37 واحد)؛ ايرسا، زنجبيل (مكد 15 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كرده در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

يك تا دو عدد كپسول 500 ميلى‏گرمى بعد از هر وعده غذا با آب ميل شود.

كپسول مسهل دندى‏

خواص دارو

مسهل بسيار قوى اخلاط غليظ (هر سه خلط)؛ رافع يبوست مزمن؛ دافع عفونت دمل و بثورات؛ قالع رطوبات عفنه و لزج.

اجزاى دارو

دند مدبّر (1 واحد)؛ كتيرا، مصطكى (مكد 2 واحد)؛ انيسون (4 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كنند. سپس، در كپسول‏هاى 125 ميلى‏گرم كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هفته‏اى يك شب. (مگر با تجويز پزشك و در مواردى كه يبوست شديد باشد).

ملاحظات مصرف‏

– زنان باردار، مبتلايان به زخم معده، نزف الدم، ورم روده، و جهاز هاضمه از مصرف آن خوددارى كنند.

– لاغرى، كاهش وزن، و سقط جنين از عوارض آن است.

كپسول مسهل صمغى‏

خواص دارو

مسهل مواد لزجه متشبثه به اعضاى عصب؛ نافع در فالج و سكته.

اجزاى دارو

سكبينج، وشاء، اشق، صمغ باريجه (مكد 2 واحد)؛ جندبيدستر (1 واحد)؛ حنظل (5/ 2 واحد)؛ سركه (به مقدار لازم).

شيوه ساخت دارو

سكبينج، وشا، اشق، صمغ باريجه، و جند را در سركه حل كرده و مايع را صاف كنند. حنظل را پودر كرده از الك مش 100 رد كنند و به آن بيفزايند. سپس، ژله حاصله را در فضاى باز يا خلاء خشك كنند. دوباره آن را بسايند و در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

شب موقع خواب يك عدد كپسول با آب ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– در زمستان و اقاليم سرد، 1 تا 2 كپسول 250 ميلى‏گرمى كافى است.

– در تابستان و اماكن گرم، 1 تا 2 كپسول 125 ميلى‏گرمى كافى است.

– اسهال ناشى از اين دارو آزار دهنده نيست.

– اين كپسول مى‏تواند لاغر كننده باشد.

– در افرادى كه دچار حبس طمث هستند مى‏تواند مدرّ حيض باشد.

كپسول مصفّى خون‏

خواص دارو

رقيق كننده خون؛ مفيد در درد مفاصل سوداى، خارش، و بيمارى‏هاى پوستى.

اجزاى دارو

پرّه فلوس (2 واحد)؛ ترنجبين، تخم كاسنى، تخم شاه‏تره (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 100 رد كرده و در كپسول كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 ساعت، 2 عدد كپسول ميل شود.

كپسول مفاصل رازى (حبّ سورنجان)

خواص دارو

رافع رطوبات مفاصل؛ نافع براى درد و ورم مفاصل، عرق النساء، و نقرس.

اجزاى دارو

صبر زرد (5/ 2 واحد)؛ زيره، زنجبيل، سورنجان (مكد 1 واحد)؛ عسل كف‏نگرفته (5/ 5 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را كوبيده از الك مش 150 رد كنند. سپس، با عسل بسرشند تا خمير شود. خمير را به صورت حب در آورده در نشاسته غلتانده و در جاى خشك و خنك نگهدارى كنند. يا خمير را خشك نموده ساييده در كپسول 250 ميلى‏گرم كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

شب اول 2 عدد؛ شب دوم 4 عدد؛ شب سوم 6 عدد؛ شب چهارم 7 عدد؛ شب پنجم 8 عدد؛ شب ششم 8 عدد؛ شب هفتم 8 عدد؛ شب هشتم 7 عدد؛ شب نهم 6 عدد؛ شب دهم 5 عدد؛ شب يازدهم 4 عدد؛ شب دوازدهم 3 عدد.

ملاحظات مصرف‏

– مصرف اين دارو براى زنان باردار و افرادى كه سابقه فشار خون دارند ممنوع است. در طول مدت درمان نيز، بايد هر روز فشار خون بيمار كنترل شود و در صورت رسيدن آن به بالاى 14 مصرف دارو قطع شود.

– معمولا، بين شب‏هاى ششم تا هشتم درد به شدت افزايش مى‏يابد، اما با كم شدن مقدار دارو در شب‏هاى بعد، از بين مى‏رود.

كپسول مفاصل مويزى (حبّ سورنجان مويزى)

خواص دارو

نافع براى درد مفاصل، سياتيك، بيمارى‏هاى التهابى، و سنگ كيسه صفرا.

اجزاى دارو

حنا، سنا (مكد 3 واحد)؛ تخم گشنيز، عاقرقرحا، سورنجان، صبر، دارفلفل (مكد 2 واحد)؛ مويز منقّى (8 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را پودر كرده با مويز بكوبند و در كپسول‏هاى 250 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از صبحانه و شب پيش از خواب، يك عدد كپسول با آب گرم ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– چون امكان بالا رفتن فشار خون در بيمار هست، بايد در چند روز اول مصرف، فشار بيمار كنترل شود.

– براى درمان بيمارى‏هاى التهابى دراز مدت، تا دو ماه مصرف شود.

كپسول مفتّت (حبّ حجر اليهود)

خواص دارو

شكننده سنگ كليه و سنگ مثانه.

اجزاى دارو

حجر اليهود، صمغ عربى (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

ابتدا، حجر اليهود را در ظرفى گلين نهاده بر آتش نهند تا از هم بپاشد و سست شود و بعد آن را بكوبند. صمغ را نيز نرم بكوبند. آن‏گاه دو جزء را در هم آميخته و در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

يك شب در ميان، موقع خواب، چهار عدد كپسول با جوشانده مفتّت ميل شود. (در شب ميانى جوشانده مدر به تنهايى استفاده شود)

ملاحظات مصرف‏

– اين دارو بايد حد اقل 45 روز و حد اكثر 90 روز مصرف شود.

– پس از مصرف دارو با جوشانده مفتت و جوشانده مدر، سنگ نرم شده و بر اثر دفع آن، ادرار بيمار حالتى گل‏آلود به خود مى‏گيرد.

– در صورت اطمينان از دفع شدن سنگ، نيازى به ادامه مصرف دارو نيست.

كپسول مفتّت هندى‏

اين دارو در كشور هندوستان رايج است.

خواص دارو

مفتّت سنگ كليه و مثانه؛ مفيد براى ورم پروستات.

اجزاى دارو

تخم خيار، تخم خربزه، سنگدان مرغ مدبّر، حب القلت مدبّر، حجر اليهود مدبّر (مكد 2 واحد)؛ نوشادر، شور قلمى، بوره سرخ (مكد 1 واحد)؛ تخم ترب (4 واحد).

شيوه ساخت دارو

همه را پودر كرده از الك مش 100 رد كرده در كپسول‏هاى 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

هر 8 ساعت، 1 عدد كپسول با آب ميل شود.

كپسول مليّن (حبّ صبر)

خواص دارو

مسهل به عصر؛ نافع براى پاكسازى معده، كبد، و روده‏ها.

اجزاى دارو

هليله زرد (2 واحد)؛ هليله سياه، صبر (مكد 1 واحد)؛ عسل كف‏نگرفته (8 واحد).

شيوه ساخت دارو

اجزا را جداجدا پودر كرده از الك مش 100 عبور دهند. سپس، آن‏ها را مخلوط كرده با عسل بياميزند. به مدت حد اقل ده روز، دارو را در ظرف شيشه‏اى نگهدارند. سپس، دارو را خشك كرده از نو پودر كنند و در كپسول‏هاى 250 و 500 ميلى‏گرمى كنند.

زمان و مقدار مصرف‏

نيم ساعت پيش از ناهار، 1 عدد كپسول با آب گرم ميل شود.

ملاحظات مصرف‏

– در روزهاى اول مصرف، اين دارو اسهال آبكى ايجاد مى‏كند، ولى كم‏كم مدفوع ذى قوام مى‏گردد.

– در بارداران و افراد مبتلا به بواسير مصرف نشود.

كپسول مليّن ديابت‏

خواص دارو

مليّن طبع افراد ديابتى؛ پايين آورنده قند خون؛ دافع رطوبات لزج و مكثف؛ رافع پُر مويى.

اجزاى دارو

حنظل (بدون پوست و تخم)، كتيرا، نشاسته، صمغ عربى، باديان (مكد 1 واحد).

شيوه ساخت دارو

همه اجزا پودر شده از الك مش 100 عبور داده شده و در كپسول‏هاى 125 يا 250 ميلى‏گرمى شوند.

زمان و مقدار مصرف‏

قبل از ناهار، يك عدد كپسول مصرف شود.

ملاحظات مصرف‏

– در صورت بروز دل پيچه يك ليوان آب جوش ميل شود.

– در مصرف بيش از 500 ميلى‏گرم دارو، احتمال بروز اسهال خونى وجود دارد.

منضج‏  خون اضافى و فشار خون‏

نسخه: عناب 15 گرم، گل بنفشه 15 گرم، ريشه كاسنى 15 گرم، آلوچه خشكه 100 گرم، تمر هندى 50 گرم، گل نيلوفر 10 گرم، زرشك 50 گرم، تخمه خيار 50 گرم، تخمه خربزه 50 گرم، ترنجبين 50 گرم، قره‏قات 50 گرم، داروهاى فوق را غير از تخمه خيار و ترنجبين بقيه را نيم‏كوب كرده و جوشانده آب آن را با تخمه خيار «2» و ترنجبين كه شيره‏كش شده باشد مخلوط كرده روزانه با عرق بيدمشك ميل نمايند (روزى 15 گرم از جمع داروهاى فوق را مى‏توان به كار برد).

منضج يا حل‏كننده صفرا

ريشه كاسنى، گل نيلوفر، آلوچه خشكه، ريشه شيرين‏بيان، گل خطمى، گل بنفشه، عناب تمر هندى، تخم كاسنى، به‏دانه، تخم كشوث، گل حلوا (بستان‏افرزو)، اسپرزه، شربت نارنج، شربت به، شربت توت سياه يك يا چند تاى آنها را انتخاب كرده مصرف نمايند. روزانه 15 گرم از هريك از گياهان را مى‏توان مصرف نمود (اگر چندتاى آن را انتخاب كرده باشند از همه آنها مى‏توان 10 گرم روزانه مصرف نمود).

حل‏كننده بلغم‏

باديان و ريشه آن، مويز، دارچين، زنجبيل، انيسون، گاوزبان، ريشه شيرين‏بيان، عود الصليب، تخم كتان، تخم كرفس، ريشه اذخر، افسنطين، زعفران، تاجريزى، گل زوفا، ايرسا، تخم شنبليله،

بادآورد (كنگر)، صمغ عربى، پر سياوشان، انجير، سكنجبين و شربت اسطوخودوس و گل قند با فرمول زير 10 گرم گل سرخ را كوبيده در 250 گرم شكر مى‏ريزند تا پخته يا مربا شود. پس از پختن، نصف ليوان گلاب روى آن ريخته روزى چهار قاشق غذاخورى ميل نمايند.

حل‏كننده سودا

بادرنجويه، گاوزبان، سه‏پستان، بسفايج، قرنفل، ريشه كاسنى، ريشه باديان، شاه‏تره، ريشه شيرين‏بيان، انجير، كشمش، اسطوخودوس، افتيمون، لعاب تخم مرو، زرشك، ريشه خطمى و شربت بنفشه.

نسخه مسهل:

25 گرم افتيمون را در 250 گرم عسل پس از كوبيدن حل كرده روزى 4 قاشق مرباخورى يا گل سرخ، گل بنفشه، غاريقون، تخم كشوث، مصطكى، افسنطين، صبر زرد، خربق سياه.

مسهل صفرا

افسنطين صبر زرد، خربق (سياه) سقمونيا، هندوانه ابو جعل، غاريقون، ريوند، ايرسا، گل گندم (قنطريون) هليله، بسقايج، آب انار، پر سياوشان، كشمش كوليان، گل سرخ، مغز فلوس، ترنجبين، شير خشت، آلوچه خشكه، گل گاوزبان، اسپرزه، تمر هندى، آب كدو (هريك به تنهايى يا چند عدد توأم).

نسخه مسهل: سقمونيا 5 گرم نرم كوبيده در 250 گرم عسل حل كرده روزى چهار قاشق غذاخورى ميل نمايند.

مسهل بلغم‏

ميعه سائله، عاقرقرحا، خيار دشتى (كمبيزه كور، يا قثاء الحمار) مقل، روغن كرچك، تربد، غاريقون، سورنجان، فرفيون، مغز تخم كاوشه، زنجبيل، آنزروت، ايرسا، شحم حنظل، تخم نيلوفر، دانه اسفند، بسفايج.

شربت مسهل بلغم‏

تربد 25 گرم، گلاب 250 گرم، قند 200 گرم، تربد را نرم كوبيده در گلاب و قند ريخته‏

جوشانده تا سفت شود روزى چهار قاشق غذاخورى ميل نمايند.

مسهل براى مزاج بلغمى:

مغز دانه كاوشه 25 گرم، سركه 200، گرم عسل 250 گرم، مغز را كوبيده در سركه و عسل حل كرده روزى چهار قاشق غذاخورى ميل نمايند. دارو و غذاهاى زير نيز براى مزاج بلغمى نافع است.

سياه‏دانه، انغوره، پياز سفيد، انجره شنبليله، سقمونيا، جاوشير، ريوند عشبه.

شربت مسهل سودا

آويشن، شحم حنظل بسفايج، اسطوخودوس، تخم كشوث، هليله، غافث، فلفل سفيد، كاوشه و عشبه افتيمون، سنا، پودينه كوهى.

مسهل همه اخلاط «1» به‏طور عموم‏

تخم نيلوفر 10 گرم، گل گندم 10 گرم، خربق سياه و سفيد 5 گرم، بابونه 10 گرم، شاه‏تره 10 گرم، روزى ده گرم از همه آنها براى صبح و عصر به صورت جوشانده.

مسهل براى همه مزاج‏ها

سه‏پستانه 25 گرم، گل سرخ 15 گرم، گل بنفشه و نيلوفر 10 گرم، تخم خيارين 25 گرم، ريشه كاسنى 50 گرم، عناب 200 گرم، زرشك 200 گرم، آلوچه خشك 200 گرم، ليمو 25 گرم، سنا 25 گرم همه را مخلوط كرده نيم‏كوب نماييد. روزى 10 گرم در 2 ليوان آب جوشانده صبح و عصر ميل شود.

غذاهاى مناسب براى دموى مزاج (پرخونى)

زرشگ، تمر هندى، آلو، آب انار، اسفناج، گوشت مرغ كه بايستى همه را به صورت سوپ تهيه نماييد. جو و برنج را خيسانده به نسبت مساوى براى جلوگيرى از چاق شدن باهم به‏پزند مثل كته يا چلو ميل نمايند.

غذاهاى مناسب براى مزاج صفراوى‏

«براى جلوگيرى از چاق شدن مثل بالا برنج و جو را باهم بپزند».

سوپ ماش، سوپ اسفناج، سوپ جو، با گشنيز و كدو و آب‏غوره و اسفناج، بادام شيرين، آب ليمو و زرشگ و گوشت مرغ.

غذاهاى مناسب براى بلغمى‏مزاج‏

گوشت مرغ، سوپ سبزى، نخودآب، شيره و تخم كاوشه و غيره.

اغذيه مناسب براى سوداوى‏مزاج‏

سوپ‏هايى كه از مواد گرم و پرانرژى تهيه شده باشد نخودآب، تخم كاوشه، سوپ جوجه، زرده تخم‏مرغ، سوپ گوشت و كباب.

شربت مسهل براى سوداوى و مؤثر براى كار معده‏

گل سرخ، سنا، از هركدام 15 گرم، گل بنفشه 15 گرم، تربد و افسنطين و غاريقون از هركدام 5 گرم، مصطكى، تخم كشوث، اسطوخودوس، از هركدام 10 گرم، سه‏پستان و عناب از هركدام 20 دانه همه را نيم‏كوب كرده 7 روز صبح ناشتا و عصر پس از جوشانيدن و صاف نمودن ميل نمايند.

مسهل براى همه‏ى مزاج‏ها

ترنجبين 50 گرم، سقمونيا 5 گرم، ترنجبين را شيره‏كش كرده سمقونيا را به آن اضافه كرده صبح و عصر ميل نمايند.

مسهل انتخابى با شرايط زير

عسل 40 گرم، سركه 40 گرم هر دو را درهم آميخته خوب به هم بزنند سپس سمقونيا 5 گرم به آن اضافه كرده قبل از هر غذا 2 قاشق غذاخورى ميل نمايند. اين فرمول مسهل صفرا مى‏باشد اگر در فرمول بالا 15 گرم مغز كاوشه به‏جاى سمقونيا به كار برند. اين فرمول براى زدودن بلغم نافع است حال اگر به عوض كاوشه افتيمون 10 گرم اضافه كنند مسهل سودا به دست مى‏آيد.

مسهل [براى مزاج‏هاى معتدل‏]

فرمول زير بهترين مسهل براى مزاج‏هاى معتدل است و در هنگام تب نيز مى‏توان از آن استفاده نمود. اين نسخه مسهل صفرا و بلغم و سودا نيز مى‏باشد. براى بيمارى‏هاى روانى مفيد و با وجود اينكه مسهل است مقوى قلب نيز مى‏باشد.

فرمول‏

سنا 25 گرم، گل سرخ، گل بنفشه، گل گاوزبان، گل نيلوفر از هركدام 10 گرم، ريشه كاسنى 15 گرم، تخم خيار 50 گرم، تخم خربزه 50 گرم، ترنجبين 100 گرم، عناب 150 گرم، سه‏پستان 20 دانه داروهاى فوق را (غير از تخم خيار و ترنجبين) همه را مخلوط كرده و به هفت قسمت تقسيم كرده، هر قسمت را جوشانده و با تخم خيار و ترنجبين كه بايستى قبلا شيره‏كش شده باشد باهم بياميزند و صبح و عصر ميل نمايند. ناگفته نماند كه ترنجبين و تخمه‏ها را بايستى نرم كوبيده 7 قسمت كرده هر قسمت را جداگانه در آب‏جوش شيره‏كش نموده آب آن را به جوشانده فوق اضافه نمايند يا اينكه مستقيما در قورى جوشانده شيره‏كش نمايند.

مسهل بلغم‏

اين نسخه ساده را مسهل ملطف نامند.

تربد ده گرم نرم كوبيده در يك ليوان گلاب حل كرده ملايم روى آتش قرار دهند. لكن نبايستى به جوش آيد و يك ليوان آب نيز به آن افزوده دو روز صبح ناشتا و شب موقع خواب ميل نمايند.

نسخه شربت آلو براى گرم مزاجان و حالات صفرايى و بلغمى:

آلوچه خشكه 200 گرم، تمر هندى 100 گرم، تربد 15 گرم، گل بنفشه 15 گرم، همه را جوشانده صاف كرده در جايى خنك نگه‏دارى نموده روزانه 25 گرم با 5 گرم ترنجبين شيره‏كش شده ميل نمايند.

شربت مسهل براى گرم‏مزاجان و صاحبان عطش‏

آلوچه خشكه 200 گرم، تمر هندى 100 گرم، عناب و سه‏پستان از هركدام 20 دانه، مويز 200 گرم، پوست هليله زرد، تخم كشوث، افسنتين و گل بنفشه از هركدام 10 گرم، گل سرخ 25

گرم، گل خطمى و گل پنيرك و باديان و صندل زرد از هركدام 5 گرم همه را مخلوط كرده، ده قسمت نمايند هر قسمت را جوشانده صبح و عصر با 10 گرم ترنجبين شيره‏كش شده ميل كنند.

معجون مسهل‏

براى دردهاى مفصلى كه از بلغم و رطوبت به وجود آمده باشد.

ايارج فى‏قرا «1» و افتيمون از هركدام 15 گرم، غاريقون 10 گرم، هندوانه ابو جعل 5 گرم، عسل 250 گرم و همه را نرم كوبيده با عسل مخلوط كرده روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

معجون حيات‏بخش‏

اين معجون پاك‏كننده، صفرا و بلغم و نيز تصفيه‏كننده رنگ صورت است.

قرنفل، هيل قرابى، زرنباد از هركدام 5 گرم، سنا 25 گرم، پوست هليله زرد 10 گرم، هليله سياه 5 گرم، قند يا شكر 100 گرم همه را نرم كوبيده در يك كيلو عسل حل كرده روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

مسهل خلط غالب‏

در دردهاى مفصلى تغييراتى به علت عامل بيمارى‏زا در مفصل به وجود مى‏آيد، مثل جمع شدن اسيد اوريك در بيمارى نقرس، هر دارويى كه به‏تواند رسوبات اسيد اوريك را از مفصل جدا سازد آن را مسهل و اسيد اوريك بيمارى‏زا را خلط غالب و عمل دارو را پاكسازى يا تنقيه نامند.

هر دارويى مناسب خلط غالبى است و در اثر تركيباتى كه با خلط غالب به وجود مى‏آورد باعث تجزيه و تحليل و از بين بردن آن مى‏شود. مثل تركيب كولشى سين ماده مؤثره سورنجان با اسيد اوريك و غيره بعضى از داروهاى گياهى مى‏توانند با چند خلط تركيب شده، آنها را خنثى كرده و باعث بهبودى مرض شوند. مثل تربد كه از بين برنده بلغم و صفرا و نيز مسهل روده‏ها است و سقمونيا كه زايل‏كننده صفرا و نيز مسهل روده‏ها و حجر ارمنى كه پاك‏كننده سودا و غيره است.

رژيم غذايى‏

كسى كه مايل است بهداشت را رعايت كند، نبايستى سبزى زياد (به قول) و ميوه‏جات و نظاير آن را غذاى اصلى خود قرار دهد. زيرا غذاهاى نرم‏كننده، خون را كم كرده و مى‏سوزاند و غذاهاى سنگين نيز بلغم‏آور بوده بدن را سنگين مى‏كند.

 [بهترين غذاها براى تندرستى‏]

بهترين غذاها براى تندرستى عبارتند از:

1- گوشت به‏ويژه ماهى و مرغ، گوشت، بزغاله، گوشت گوساله و گوشت بره بى‏چربى.

2- گندم كه خوب پاك و تميز شده باشد و هيچ‏گونه تخم علف و غيره در آن نباشد تا نان خوب دهد. نيز ميوه‏جات و سبزيجات كه منبع ويتامين‏هاى مورد نياز بدن مى‏باشند.

3- شيرينى‏هايى كه با مزاج هر فرد سازى داشته باشد، يعنى متناسب با مزاج كنونى او باشد (به‏ويژه شيرينى‏هاى طبيعى- عسل، خرما، كشمش …).

4- نوشابه‏ها كه بايد خوش‏بو، خوش‏طعم و تازه باشند.

در غذاى روزانه نبايستى غذاى ديگرى غير از چهار نوع بالا قرار گيرد، مگر براى رژيم بيمارى يا در دست نبودن يكى از آنها.

 [در بين ميوه‏ها آنهايى كه مشابه غذا هستند]

در بين ميوه‏ها آنهايى كه مشابه غذا هستند عبارتند از: انجير، انگور، مشروط بر اينكه اين ميوه‏ها كاملا رسيده و شيرين بوده و از هرگونه كرم‏زدگى، از قارچ‏ها و ساير عوامل انگلى در امان باشند و نيز خرما در سرزمين‏هايى كه به خوردن آن عادت دارند، اين‏ها كه گفته شد به نوبت خود خوب و مفيد است.

غذا

غذا را نبايد بدون اشتها خورد و تا اشتهاى حقيقى پيدا نشود تناول ننماييد. در زمستان غذايى بهتر است كه گرمى و نيرو دهد، برعكس در تابستان غذايى مناسب است كه اندكى سردى بخشد و يا گرمى آن اندك باشد. مثلا خوردن كره در زمستان خوب و تابستان سودمند نيست.

گرمى و سردى غذا هرگز نبايد خارج از توان شخص باشد و بايستى در حد تحمل، هر غذايى را مصرف نمود برحسب عادت روزانه بايستى غذا مصرف شود، نه در فراوانى اسراف و نه در كمبود امساك زيرا هر دو زيان‏آور است.

اگر مقدارى از غذاى دارويى مصرف شده باشد بايد سعى كرد و صبر نمود تا كاملا حل و جذب شود. سپس غذاى بعدى را صرف نمايند و چيزى كه ضد آن باشد مصرف ننمايند.

اگر غذاى سنگين و امتلاءآور «1» مصرف شود بايد در تعقيب آن غذاى سبك و لطيف مصرف نمود زيان‏بخش‏ترين نوع، غذاهايى است كه قبل از هضم غذاى اولى خورده شود. بدين ترتيب بدترين كارها پر كردن شكم و پرخورى است به‏ويژه اگر غذاى ناپسند باشد.

دردهايى كه به علت پرخورى و خوردن غذاهاى غليظ (چرب سرخ‏كرده پرحجم) مثل دردهاى مفاصل به وجود آمده باشد، در هنگام خوردن اين‏گونه غذاها آن دردها زيادتر خواهد شد و پرخورى باعث ابتلاء به بيمارى‏هاى تنگ‏نفس، برونشيت، نقرس، دردهاى كبدى و بيمارى‏هاى بلغمى (سنگين و سخت شدن بدن) و سودايى خواهد شد.

پرخورى غذاهاى لطيف بيمارى‏هايى از قبيل ورم، تب‏هاى نامنظم، لختى و شلى به بار خواهد آورد. عوارض خوردن غذاهاى چرب و سنگين و ديرهضم را مى‏توان با كم‏خورى و غذاهاى لطيف و ساده جبران نمود. هيچ‏گاه نمى‏توان عوارض خوردن غذاهاى سنگين را با غذاهاى سنگين‏تر جبران نمود.

موضوع تناسب غذايى و رعايت سرد و گرم و ضد و نقيض بودن آنها در بيشتر كشورها معمول و مرسوم است. مثلا آشاميدنى‏هاى مختلفى براى غذاهاى مختلف در نظر گرفته‏اند.

چنان‏چه چلوكباب را با دوغ، كله‏پاچه را با آب انار، حليم و روغن را با آب انگور و نيز ادويه‏هايى براى غذاها بدين طريق در نظر گرفته‏اند كه سماق و ترشى را با چلوكباب، دارچين را با حليم و روغن و كدو و نعناع را با پنير و مشگ طرامشيع يا كاكوتى را با ماست و گلاب را با هندوانه مصرف نمايند.

بايستى بعد از خوردن غذاهاى سنگين اندكى راه رفت و هيچ‏گاه نبايد بعد غذاهاى سنگين بلافاصله خوابيد و پس از خوردن غذاهاى سنگين نبايستى عصبانى شد و حركات شديدى را

______________________________

(1)- پرى شكم، افراط در غذا خوردن، برآمدگى شكم در اثر پرخورى.

انجام داد هرگز نبايد آن‏قدر غذا خورده شود كه جايى در معده نباشد بايد قبل از سير شدن و باقى ماندن اشتها دست از طعام كشيد، زيرا اين باقى‏مانده اشتها خود پس از ساعتى از بين مى‏رود. مسئله خوراك مسئله زنده بودن است و بايد به مقدارى عادت كرد كه لازمه بدن است و هيچ‏گاه نبايد از آن مقدار پا را فراتر نهاد.

بدترين غذاها آن است كه بر معده سنگينى كند و بدترين نوشابه‏ها آن است كه زياد مصرف شود كسى كه امروز بيش از حد طبيعى خورده است، به‏تواند براى جبران آن بايستى فردا خود را گرسنه نگه دارد و اگر به‏تواند در آن روز بيشتر كار كند و اگر نتوانست اندكى بيشتر راه رود و راه رفتن را ادامه دهد. يكى از دانشمندان معتقد است كه «من پياده‏روى را بعد از نهار دوست مى‏دارم زيرا بدن را براى غذاى شام مساعد مى‏سازد».

مقدار غذا

مقدار غذاى روزانه بايستى بر مبناى عادت باشد. شخص تندرست بايد آن‏قدر بخورد كه احساس سنگينى نكند، شكمش نفخ نكند، غذا در گلويش نيايد و حالت تهوع و استفراغ پيدا ننمايد و بى‏خوابى بر او غلبه نكند.

هر غذايى كه طعمش دير احساس شود يعنى ديرچش باشد ناپسند و هر غذايى كه نبض را تند و نفس را كوتاه نمايد، آن غذا از حد اعتدال بيشتر مصرف شده است.

اگر كسى بر اثر خوردن غذايى مزاجش بيشتر به سردى يا به گرمى گرايد بايد در مصرف آن تأمل كند. كسى كه غذايش در يك وعده هضم نمى‏شود بايد به تدريج غذا را تناول كند و از آن بكاهد. غذاى سودامزاجان بايستى اندكى خنك و كمتر گرم باشد، غذاى صفراوى مزاجان بايستى رطوبتى و خنك‏كننده باشد كسى كه خونش گرم است به غذاهاى سرد و كم‏انرژى و كسى كه خونش بلغمى است بايد خوراكش اندك و كمى گرم و لطيف باشد. طالبان سلامتى و پيروان بهداشت بايستى نكات زير را رعايت نمايند.

اگر غذاى سرد و ديرهضم مصرف كرده باشند نبايد به دنبال آن غذاى زودهضم و رقيق مصرف نمايند زيرا اين غذاى رقيق دنباله‏رو، زودتر از غذاى قبلى هضم شده و غذاى ديرهضم باقى مى‏ماند لذا فاسد متعفن مى‏گردد، هرچه با آن غذا بياميزد آن هم تباه مى‏گردد مگر در حالتى كه بعدا ذكر خواهد شد و شايسته نيست كه عكس اين رژيم برقرار شود (خوردن خوراك غليظ به دنبال غذاى رقيق).

كسانى كه از غذاهاى نامطلوب لذت مى‏برند خود را فريب مى‏دهند زيرا اين غذاها به مرور ايام، خلطهاى ناپسند و بيماركننده به وجود مى‏آورند.

كسى كه در بدنش خلطهاى بد وجود داشته باشد رواست كه از غذاهاى خوب استفاده كند تا به تدريج خلط غالب ناپديد شود.

كسى كه زياد گوشت مصرف كند بايد هرچند وقت مقدارى خون بدهد، به اين نكته بايد توجه داشت كه بهترين غذاى مطلوب آن است كه آدمى از خوردن آن لذت مى‏برد. ليكن غذاى لذيذ در شرايطى خوب است كه اندام‏هاى اصلى همه سالم باشند وگرنه لذت بردن دليل بر خوبى نمى‏شود و بايد دانست تناول غذاى بيش از حد طبيعى خود زيان‏آور است. وعده‏هاى غذا بهترين دستور در مورد صرف طعام است و بايستى اعتياد را مراعات كرد كه اگر روزى 2 وعده غذا خورده مى‏شود هم‏چنان اكتفا شود زيرا كم‏كردن آن مساوى است با لاغر شدن و زيادى آن برابر است با چاق شدن.

اگر غذاى وعده قبلى هضم نشده باشد و به‏خواهند غذا ميل كنند باعث نفخ، ترش كردن، بدطعمى دهان، تلخى دهان و لينت شكم خواهد شد.

افراد چاق و فربه نبايستى بلافاصله كه از حمام خارج شده‏اند غذا تناول كنند و اين‏گونه اشخاص چاق و فربه بهتر است روزانه يك وعده غذا را كم نمايند و نبايستى در هنگام صرف غذا آب زيادى بنوشند.

كسانى كه بيمارى‏هاى صفراوى دارند اگر مدت زيادى گرسنه بمانند صفرا در معده آن‏ها راه يافته غذاى بعدى را فاسد خواهد كرد. افرادى كه داراى بدنى مرطوب و مزاج رطوبتى باشند نمى‏توانند مانند خشك بدن‏ها تحمل گرسنگى داشته باشند، نوشيدن آب در موقع غذا خوردن و بلافاصله بعد از غذا آب خوردن زيان‏آور است. زيرا آب چون سريع الهضم است غذايى كه با آن مصرف شود نيز زود هضم شده و گذشتن آن از معده بدون واقع شدن تحت اعمال شيميايى مخصوص باعث ناراحتى‏هاى گوارشى است. دو ساعت بعد از غذا خوردن آب مفيد است.

كسانى كه داراى طبع گرم هستند بعد از خوردن غذاى غليظ دچار كشيدگى معده و افتادگى آن مى‏گردند.

كسى كه معده‏اش خالى است چنان‏چه غذاى لطيف بخورد معده‏اش را سلامت نگه داشته است.

بايد دانست كه مبتلايان به پرى معده و امتلاء آن هميشه دچار سستى و خميازه مى‏باشند كسى كه پير شده و ساليان درازى از عمرش گذشته است، بايد بداند كه معده‏اش نيز پير شده است و بايد مطابق پيرى با آن رفتار كند و الا غذاى خورده شده تبديل به مواد زائد گرديده در بدنش جمع مى‏شود.

كسى كه عادت به خوردن غذاى غليظ دارد (چرب و پرحجم) اگر بخواهد يك دفعه به غذاى رقيق روآورد صلاح نيست و بايستى به تدريج اين كار را شروع كند و عكس آن نيز صادق است.

مصرف غذاهاى غليظ در پيران بيشتر باعث جمع شدن مواد اضافى در دستگاه‏هاى گوارش و عروق آن‏ها خواهد شد و دردهاى مفصلى را تشديد خواهد كرد.

زيان‏هايى كه از خوردن غذاى گرم روى مى‏دهد با خوردن سكنجبين جبران خواهد شد.

كسى كه از غذاى غليظ ناراحت شود و مزاجش گرم باشد چاره‏اش با سكنجبين و اگر مزاجش سرد باشد با خوردن مقدارى فلفل و پودينه آسايش خواهد يافت. غذاهاى لطيف براى سلامتى بدن بهتر، ليكن نيرودهندگى آن كمتر است كسى كه مايل است تنى چابك و چالاك داشته باشد بايد از غذاهاى غليظ و پرحجم به اندازه اعتدال استفاده كند. ورزشكاران و كسانى كه داراى كارهاى سنگين و خسته‏كننده هستند مى‏توانند از غذاهاى غليظ استفاده كنند. خواب‏هاى دراز باعث هضم غذاى غليظ است و خوردن ميوه‏جات در تابستان قبل از غذاها لازم است ليكن در اثر رقيق شدن خون، بدن را آماده پذيرش بيمارى مى‏نمايد.

روش مطلوب اين است كه افرادى كه ميوه زياد مصرف مى‏كنند بايستى پياده‏روى بيشتر داشته باشند زياده‏روى در غذاهاى خشك اشتها را كم، رنگ و رو را زشت و مزاج را خشك مى‏كند. زياده‏روى در غذاهاى ترش پيرى را زودتر مى‏رساند با خوردن غذاى تند و شور، تندى غذا، معده را آسيب و شورى بى‏حد چشم را ضعيف مى‏نمايد.

هضم غذا

غذاى چسبنده ديرتر هضم مى‏شود، خيار پوست‏نكنده از پوست‏كنده زودتر هضم مى‏گردد. نان سبوس‏دار زودتر از معده مى‏گذرد. كسى كه خسته شده و به غذاى لطيف عادت داشته باشد، اگر غذاى غليظ خورد برايش ناگوار است. هم‏چنان براى شخص خشمگين‏

غذاهاى مزدوج ممكن است ديرتر هضم شوند زيرا هريك زمانى را براى هضم لازم دارند پس غذاى ساده بهتر است. شخصى كه غذاى مزدوج مصرف مى‏كند بايستى چندگونه غذا را هضم كند در اين صورت كار دستگاه‏هاى او هم‏زمان نخواهد بود. اين باعث اختلال است سلحشوران قديم از خوردن چندين غذا باهم امتناع مى‏كردن مثلا ظهر گوشت تنها و شب نان ساده و صبحانه نيز از يك غذا استفاده مى‏كرده‏اند.

براى مزاج دموى، تمر هندى، آلوچه خشكه و آلو، انار، سوپ جو سبزى‏هاى خشك، سكنجبين، زرشك و عناب براى مزاج صفراوى، سوپ يا مرق ماش، سوپ جو با سبزى‏هاى خشك، آش جو و آب‏غوره و گشنيز، اسفناج، آب آلو و غيره مفيد است و:

براى مزاج بلغمى، سوپ مرغ، نخودآب، شيره تخم كاوشه مطلوب‏تر است.

براى مزاج سوداوى، سوپ مرغ و سبزى، نخودآب، كاوشه، زرده تخم‏مرغ، اسفناج، آب گوشت ساده و سوپ گوشت نافع است.

ايمنى و آلرژى‏

سيستم رتيكولو آندوتليال و لوكوسيت‏هاى خون (گلبول‏هاى سفيد) اعظم مقاومت طبيعى بدن را در مقابل عفونت و مسموميت‏ها تأمين مى‏نمايند. بعضى از پروتئين‏هاى بدن مى‏توانند مانع حساسيت يا آلرژى شوند و در بدن به‏طور طبيعى وجود دارند اين مقاومت طبيعى را كه در مقابل سموم و عفونت‏ها وجود دارند ايمنى طبيعى گويند.

بعد از تولد به علت وجود اين پروتئين‏ها بعضى از ميكروب‏ها نمى‏توانند به بدن حمله كنند، ماده‏اى به نام پروپردين‏ «1» از پلاسما جدا كرده‏اند كه تقريبا دو برابر وزن مولكولى گاماگلوبولين مى‏باشد. از بين بردن اين ماده به وسيله اشعه، حساسيت بدن را در مقابل بعضى از بيمارى‏ها زياد مى‏كند يعنى مقاومت بدن كم مى‏شود. گرچه پروپردين تنها عاملى است كه به‏عنوان عامل ايجادكننده ايمنى طبيعى شناخته شده است، مع هذا امكان دارد كه علاوه بر گاماگلوبولين‏هاى طبيعى پلاسما، موارد مشابهى وجود داشته باشد كه به‏تواند اين ايمنى را تأمين نمايند. پديده‏ى ايمنى طبيعى كم‏كم در مقابل تهاجم ميكروب‏ها در بدن به وجود مى‏آيد و بعدا بدن در مقابل همان ميكروب مقاومت از خود نشان مى‏دهد عامل مهمى كه باعث پيدا شدن مقاومت بدن مى‏شود آنتى‏ژن و ماده مخصوصى كه بر ضد آن مهاجم در بدن تشكيل مى‏شود، آنتى‏كور گويند.

واكنشى كه بدن در مقابل آنتى‏ژن و آنتى‏كور به وجود مى‏آورد واكنش ايمنى گويند.

آنتى‏ژن‏ها

عوامل مهاجمى كه بدن را دست‏خوش بيمارى‏ها قرار مى‏دهند اغلب تركيب پروتئينى دارند. عموما سموم ترشح شده از ميكروب‏ها و ويروس‏ها و نيز خود ميكروب‏ها و ويروس‏ها از جنس پروتئين‏ها مى‏باشند. اصولا پروتئين بكار رفته در آن‏ها داراى وزن مولكولى زياد است بايد دانست كه موادى مانند چربى‏ها و قندها كه وزن مولكولى زياد دارند تاكنون توانسته‏اند واكنش‏

ايمنى در بدن به وجود آورند، يعنى مى‏توانند خاصيت آنتى‏ژن داشته باشند اما با قدرت كمتر.

پروتئين‏هاى خود بدن قادر به ساختن آنتى‏ژن نيستند. اما اگر از شخصى به شخص ديگر وارد شدند، اين خاصيت را پيدا مى‏كنند مثل تزريق خون ناسازگار يا مثلا در پيوند نسجى از يك فرد به فرد ديگر ممكن است حساسيت نشان داده شود و پيوند نگيرد، اما در دوقلوها كه خونشان يكى است اين عمل انجام‏پذير است.

آنتى‏كورها

موادى كه بر عليه سم وارد شده ميكروب‏ها و يا مواد وارد شده ديگر در بدن، به‏وجود مى‏آيد آنتى‏كور ناميده مى‏شود.

آنتى‏كور اغلب از مولكولهاى گاماگلوبولين مى‏باشند و بعضى از آنها از نوع الفا يا بتاگلوبولين هستند اما از نظر نيرو مثل يك‏ديگرند. واكنش آنتى‏كورى بدن بيشتر در مقابل همان آنتى‏ژن اختصاصى است يعنى هر آنتى‏ژنى كه آنتى‏كور به وجود آورد، آن آنتى‏كور ضد همان آنتى‏ژن رقيب خود مى‏باشد براى آنتى‏ژن‏هاى ديگر نمى‏تواند عرض اندام كند.

آنتى‏كور مى‏تواند در هر قسمت از سيستم بافت رتيكولو آندوتليال (بافت هم‏بند) به‏ويژه در گره‏هاى لنفى مغز استخوان و حتى دريافت لنفى، ديواره دستگاه گوارشى و معده و روده‏ها ساخته شود. محلى كه آنتى‏كور ساخته مى‏شود با محلى كه آنتى‏ژن يا عامل بيمارى‏زا وارد شده است ارتباط نسبى دارد، مثلا اگر آنتى‏ژن در پوست وارد شد، آنتى‏كور در گره‏هاى لنفى مى‏باشد كه آن را (پشك) نامند اين موضوع در امر معالجه و پاكسازى بدن خيلى مؤثر است زيرا:

هر عضوى كه بيمار شده است بايستى داروى ضد درد همان عضو را به كار برند، براى اينكه بيمارى در محل برخورد آنتى‏ژن به عضو به وجود مى‏آيد لذا مى‏توان گفت كه داروها عامل كمك‏دهنده به سلول‏هاى سازنده آنتى‏كور مى‏باشند.

تعداد آنتى‏كورهاى به‏وجود آمده به چه چيز بستگى دارد؟

بدن يك فرد مى‏تواند در هرآن مقدار زيادى آنتى‏كور به‏سازد و به آنتى‏ژن‏هاى وارد شده جواب مثبت دهد. اين در صورتى است كه تعداد آنتى‏ژن‏هاى وارد شده يك‏سان باشند، اما اگر يكى از اين آنتى‏ژن‏ها قوى‏تر باشد پاسخ آنتى‏كورها فقط به همان نوع قوى‏تر است.

از اين مسئله باز نتيجه گرفته مى‏شود كه: عوامل بيمارى‏زا آنكه قدرت بيشترى دارد خود را نشان مى‏دهد مثلا در موقع خوردن غذاهاى متعدد، يا داروهاى متنوع آنكه قدرت اثرش بيشتر باشد خود را نشان مى‏دهد. تغييراتى را كه بدن آدمى در مقابل بعضى از عوامل نشان مى‏دهد، اصطلاحا آلرژى و حساسيت مى‏نامند كه اين تغييرات در افراد متفاوت است يعنى همه موادى كه باعث آلرژى مى‏شوند نزد افراد يك‏سان نيست. از اين جهت آثار حاصله براى افراد برابر و مثل هم نيست لذا مشاهده مى‏شود كه هركس در مقابل چيز به‏خصوصى حساس است.

مكانيسم پيدايش حساسيت يا آلرژى را چنين بيان مى‏كنند كه:

برخورد آنتى‏ژن يا حساس‏كننده اوليه با آنتى‏كور يا ضد سمى كه قبلا در بدن وجود داشته و به سلول‏ها چسبيده است، باعث پيدايش آلرژى خواهد شد. همين برخورد آنتى‏ژن به آنتى‏كور باعث ورم و فساد سلول‏ها خواهد شد كه نتيجتا سلول پاره شده ماده سمى در خون مى‏ريزد، اين ماده سمى باعث پيدايش عوارضى خواهد شد كه برحسب مزاج‏ها و انسان‏ها عكس العمل متفاوتى به وجود مى‏آورد.

مواد سمى كه به‏وسيله سلول‏هاى آزرده در خلال واكنش آلرژيك به‏وجود مى‏آيد چيست؟

مواد متعدد و مختلفى كه در دنباله واكنش آلرژيك به وجود مى‏آيد از سلول‏ها خارج شده و اين مواد شامل هيستامين و مواد شبيه به هيستامين، استيل كولين، آوتوزين، ليتزوسيتين، هپارين، لكوتاكسين و حد اقل يك آنزيم پروتئوليتيك مى‏باشد.

مسلم است كه مقدارى از اين مواد به هر نقطه‏اى از بدن (به وسيله جريان خون) به‏رسد، ضايعه‏اى ايجاد خواهد كرد. بنابراين ضايعه آلرژيك مى‏تواند در نقاط ديگرى غير از كانون واكنش بين آنتى‏ژن و آنتى‏كور حالت غير طبيعى به‏وجود آورد.

بيشتر رنج‏ها و دردهاى پراكنده بدن ممكن است داراى يك مبداء باشد كه از آنجا به جاى ديگر سرايت كرده است و با معالجه آن عضو ساير اعضاء بهبودى خواهند يافت. لذا خاطرنشان مى‏سازد كه در صفحات آينده بحث زيادى در اين‏باره مى‏شود كه مثلا سردرد با علت معده‏اى يا سردرد به علت رحمى يا پادرد به علت ورم روده و غيره اين‏ها همه پايه و اساس علمى دارد و بايستى مورد توجه قرار گيرد.

حساسيت افراد نسبت به آلرژى‏ها

بعضى از افراد ممكن است به چند ماده شيميايى حساسيت از خود نشان دهند و زمينه مساعدى براى ابتلاء به بيمارى‏هاى مختلف داشته باشند.

آلرژن‏ها چند نوع مى‏باشند از آن جمله:

آلرژن‏هايى از راه تنفس وارد مى‏شوند مثل پولن گياهان، قارچ‏ها، گرد و غبار با منشاء گياهى، ذرات پوست و پشم، بخارهاى مختلف، داروى آرايشى، عطرها و بوهاى تند.

آلرژن‏ها يا حساسيت‏دهنده‏هاى خوراكى‏

بيشتر غذاها ممكن است باعث حساسيت شوند، لاكن گندم، شير، ماهى، آجيل‏ها، شكلات، گوشت و توت‏فرنگى و غيره بيمارى‏زاترند.

حساسيت‏دهنده‏هاى دارويى‏

همه داروها مى‏توانند حساسيت ايجاد كنند، اما تركيبات آسپرين و مسكن‏ها و سولفاميدها شايع‏ترند.

آلرژى از عوامل عفونت‏زا

مثل باكترى‏ها، انگل‏ها، قارچ‏ها، ويروس‏ها و انواع باسيل‏ها و غيره كه نوع حساسيت نسجى ايجاد مى‏كنند. مثل توبركول‏هاى سلى‏گوم‏هاى سيفليسى و ساير گرانولوم‏ها.

آلرژن‏هاى فيزيكى‏

مثل گرما، سرما، نور و ساير اشعه‏ها، فشار و غيره.

آلرژن‏هاى تماسى‏

اين دسته از مواد حساسيت‏دهنده بر روى پوست و مخاط اثر كرده و سبب بروز درماتيت يا ورم مى‏گردد. متداول‏ترين حساسيت‏دهنده‏هاى پوستى يا تماسى عبارتند از گل‏ها، مواد رنگى،

لاستيك، فلزات، مواد حشره‏كش، پشم، پوست حيوانات مختلف، چرم، جواهرات، مواد آرايشى، بسيارى از مواد صنعتى، شيميايى، سيمان و براى خانم‏ها بخصوص پودر رخت‏شويى و مواد پاك‏كننده مثل مايعات ظرف‏شويى و غيره.

ورم ملتحمه بهاره‏

يك نوع آلرژى فصلى است كه داراى عامل آلرژن يا حساسيت‏دهنده‏اى مقاوم مى‏باشد كه بيمار را سال‏ها مبتلا به خارش چشم و ورم، قرمزى و سوزش مى‏نمايد كه پولن‏هاى گياهى، اسپور قارچ‏ها گرد و غبار گوناگون، پر، كرك حيوانات و يا غذاها مى‏توانند عامل اين بيمارى باشند.

كهير (خيز عصبى عروقى)

كهير عبارت است از لكه‏هاى آلرژى موضعى كه در لابلاى جلد (پوست) به وجود مى‏آيد، در خيز عروقى بثورات مشابه كهير است، اما وسعت ناحيه‏خيز بيشتر است و بثورات عمقى‏تر قرار مى‏گيرند. در هر صورت بايد دانست كه بين اين دو فرق مهمى وجود ندارد و اين دو كيفيت را نمى‏توان از هم جدا به حساب آورد، علت بيشترين اين بيمارى‏ها همانا غذاها هستند.

مهمترين عامل كهير حاد را ممكن است خوردن ميوه‏جات و سبزيجات فصلى دانست، آجيل‏ها نيز مى‏توانند عامل بيداركننده‏اى باشند، در كهير مزمن بيشترين عامل را مى‏توان تخم‏مرغ، گندم، گوشت، پياز، داروها مثل آسپرين، پنيسيلين، داروهاى خواب‏آور، فيناستين برومورها، گزش حشرات، تزريق سرم‏هاى حيوانى، هورمون‏ها يا هر چيزى كه داراى مواد فوق باشد بايد دانست كه به محض ورود به بدن حساس، كهير مى‏نمايند.

درمان كهير

كهيرهاى حاد را با دادن ضد حساسيت‏ها مى‏توان خاموش كرد، پرهيز غذايى خيلى لازم است زيرا ممكن است عامل بيمارزايى در غذاها باشد دادن مسهل خيلى مفيد است (20 تا 30 گرم سولفات دومنيزى صبح ناشتا).

گياه‏درمانى به پاكسازى خلط غالب خيلى اهميت مى‏دهد، زيرا معتقد است كه بيشتر بيمارى‏ها از طريق گوارش است.

رينيت آلرژيك‏

(يا تب يونجه يا رينيت آتوپيك يا رينيت آلرژيك دائمى)

اين نوع بيمارى نوعى آماس مخاطى است و علائمى چون عطسه فراوان، آب‏ريزش از بينى احتقان‏ «1» بينى كه معمولا با ورم پلك چشم و حلق همراه است، اين عارضه گاهى در فصول معينى از سال پيدا شده و زمانى دائمى مى‏باشد.

تب يونجه (يا بيمارى پولن)

تب يونجه كه نوع فصلى رينيت آلرژى مى‏باشد معمولا در اثر پولن‏ها يا قارچ‏هايى كه به وسيله باد در فضا پراكنده مى‏شود به وجود مى‏آيد، نوع بهاره اين مرض حساسيتى است كه در مقابل پولن گياهى به وجود مى‏آيد. كه اين گياهان حساسيت‏دهنده عبارتند از:

درخت بلوط نارون، افرا، درخت گل و غيره.

نوع تابستانى اين مرض بيشتر حساسيت در مقابل پولن علف‏ها، نظير زنگ گندم و ذرت و برخى كفك‏ها يا اسپور قارچ‏ها و غيره است.

نوع پاييزه آن بيشتر در پاييز شدت كرده و مربوط به گياهانى كه برگ‏ريزى دارند مى‏باشد.

درمان: دادن داروهاى ضد حساسيت، دادن كورتكوستروئيدها، به كار بردن ضد هيستامين، تجويز داروهاى مقلد سمپاتيك از طريق خوراكى كه باعث انقباض عروق و باز شدن مجارى بينى مى‏شود مثل پروپانولامين يا فنيل افرين در بعضى از موارد اترپين مى‏تواند ترشحات بينى را كم نمايد درمان گياهى اين بيمارى در مبحث زكام آمده است.

4 درد

درد يك مكانيسم محافظ بدن است. زيرا موقعى توليد مى‏شود كه ضايعه‏اى بافتى ايجاد شده باشد، بدين ترتيب باعث مى‏شود كه شخص درصدد دفع عامل آن برآيد مثلا نشستن مدت زيادى روى پاها يا تحت فشار چيزى قرار گرفتن به علت قطع جريان موقتى خون و تحريك عصبى مربوطه، درد ايجاد مى‏شود.

محل اصلى درد به علت پيچيدگى شاخه‏هاى عصبى و زيادى آنها به‏طور دقيق تعيين نمى‏شود مگر جايى كه از رشته‏هاى عصبى كمترى برخوردارند مثل دست‏ها و نوك انگشتان، اين‏گونه دردها ممكن است در محل اصلى خود حس نشود و در جاى ديگرى محسوس شوند.

مثل دردهاى انتقالى معده به سينه و قفسه صدرى يا انتقال دردهاى سياتيكى در اثر آسيب مهره‏هاى كمرى به پاها و زير ران‏ها (در صورتى كه مهره كمترى آسيب ببيند درد در زير ران‏ها حس مى‏شود).

محرك گيرنده حس درد

معتقدند كه نسوج، هيستامين آزاد مى‏كند و اين ماده باعث تحريك گيرنده‏هاى حس درد مى‏شود اين ماده حساس‏كننده در هر ضايعه بافتى به وجود مى‏آيد و اگر اين ماده از خارج هم به بدن تزريق شود درد شديدى را ايجاد مى‏نمايد. بعضى از داروها اثر خنثى‏كنندگى روى ماده دردزا دارند كه با خوردن آنها باعث تسكين درد مى‏شود. (علت تسكين دردها، خنثى شدن اين ماده است).

محل دريافت حس درد

دردهاى بدن پس از اينكه وارد نخاع شدند از آنجا به طرف مغز رفته به ناحيه خاكسترى قشر مغزى مى‏رسند پس از گذشتن از اين مسير درد حس مى‏شود.

طاقت افراد نسبت به درد

طاقت افراد نسبت به درد خيلى متفاوت است به‏طورى كه بعضى كوهى را مو و عده‏اى مويى را به كوه نشان مى‏دهند. لذا واكنش‏هاى روانى كه نسبت به درد ايجاد مى‏شود نمى‏تواند ملاك كاملى براى شدت درد باشد، اين واكنش‏ها عبارتند از، اضطراب، گريه و ناله، افسردگى، تهوع و تحريك‏پذيرى‏هاى ديگرى كه هيچ‏كدام براى طبيب ملاك كاملى براى وجود و عدم شدت درد نيست اين تظاهرات مربوط به زمينه روحى بيمار است.

درد منتشره‏

بيشتر دردها دورتر از محل حقيقى خود حس مى‏شوند، گاهى دردهاى سطحى نقطه‏اى از بدن در جاى ديگرى خود را نشان مى‏دهند. زمانى دردهاى داخلى به سطح بدن مى‏رسند يا درد احشايى، داخل شكم بر احشاء ديگر داخل شكم سرايت مى‏كند.

به‏طور كلى مى‏توان گفت كه دردها گرچه ممكن است از يك عضو باشند ليكن مى‏توانند بيشتر اعضاى ديگر را تحت قلمرو و ناراحتى‏هاى خود قرار دهند. براى تسكين اين دردها اگر دارويى باشد كه داراى خاصيت تسكينى روى بيشتر اعضاء را داشته باشد داراى اهميت زيادى است كه خوشبختانه اين خاصيت در داروهاى گياهى موجود است. يك داروى تجويزشده گياهى علاوه بر اينكه زبانى براى بدن ندارد مى‏تواند بيشتر اعضاى بيمار را تحت درمان و بهبودى قرار دهد.

دردهاى احشايى اعضاء مختلف‏

درد قلبى، چون قلب نسبت به ضربه‏هاى مستقيم حساس نيست و درون قفسه سينه قرار گرفته لذا بيشتر دردهاى قلبى را بايستى مربوط به كم‏خونى عضله قلب دانست. اين دردها بيشتر به قاعده، گردن، عضلات سينه و در امتداد بازوها مخصوصا بازوى چپ از طرف بالا به پايين منتقل مى‏شوند و اين دردها بيشتر در طرف چپ سينه نيز احساس مى‏شود. درد كم‏خونى‏

عضله قلب ممكن است در اثر تنگ شدن عروق كرونر به علت اسپاسم يا انقباض باشد در اسكلروزيا سخت شدن عروق غذادهنده قلب، اين عروق به علت فوق دايما تنگ بوده كه نتيجه‏اش درد دايم جلو قلبى را سبب خواهد شد.

وجود لخته خون يا چربى در اين عروق، درد جلو قلبى دائمى خواهد بود يكى ديگر از علل مهم اين دردها و سكته‏هاى ناگهانى، چاقى و زياد بودن چربى خون و زيادى وزن بدن است، در اثر استرس و هيجانات و حرص و جوش خوردن‏هاى اضافى دردهاى جلو قلبى فراوانى ديده مى‏شود.

اضطراب و نگرانى براى چاق‏ها، چرب‏خون‏ها و پرخورها عامل بسيار بدى خواهد بود، زيرا اين عوامل، موجب سكته است.

دردهاى مربوط به مرى‏

دردهاى مرى معمولا در حلق، قاعده گردن، بازوها و ناحيه ميانه سينه خود را نشان مى‏دهند. قسمتى از مرى كه به معده وصل مى‏شود بدون اينكه ارتباطى با قلب داشته باشد، درد آن به قسمت جلوى قلب منتشر مى‏شود، اين دردها در اثر گشادى ته مرى يا التهاب معده يا مسموميت‏ها به علل ميكروبى پيدا مى‏شوند.

دردهاى معده‏

دردهايى هستند كه از ته معده شروع مى‏شوند، اصولا مربوط به التهاب معده مى‏باشند. در قسمت بالا يا اندكى در پايين قلب حس مى‏شوند و اين دردها بيشتر شباهت به سوزش دارند و به سوزش قلبى معروف هستند. دردهاى زخم معده بيشتر در زير استخوان جناق سينه و بالاى ناف خود را آشكار مى‏سازند و تقريبا نقطه‏اى شكل هستند و بيشتر مبداء شيميايى دارند كه به علت زيادى اسيدهاى معده مى‏باشند.

دردهاى مربوط به مجارى كيسه صفرا

اين دردها در قسمت ميانى اپى‏گاستر (معده) احساس مى‏شوند و محل آنها تقريبا منطبق بر محل درد زخم‏هاى معده است و داراى سوزش هستند. ازاين‏رو شبيه به دردهاى زخم معده‏

مى‏باشند اما رابطه آنها با غذا مثل رابطه زخم معده با غذا نيست، دردهاى مربوطه به كيسه صفرا بيشتر در نقطه‏اى از شانه راست حس مى‏شوند كه با خوردن غذاى چرب و سرخ‏كرده و پرحجم بيشتر مى‏گردند.

دردهاى مربوط به لوزالمعده‏

در اينجا دردهاى بسيار شديدى در جلو و عقب لوزالمعده حس مى‏شود كه به دردهاى كشنده معروف است.

دردهاى كليوى‏

كليه، لگنچه و حالب‏ها همگى در پشت صفاق قرار دارند و بيشتر درد در پشت عضو زنجور حس مى‏شود، گاهى هم به زير شكم منتقل مى‏شوند. درد مربوط به مثانه مستقيما روى خود مثانه احساس مى‏شود گاهى درد مثانه به كشاله ران و بيضه‏ها تير مى‏كشد. درد سنگ كليه در ناحيه كليه و سنگ حالب در ناحيه مثانه و جلو شكم و سنگ داخل مثانه به سر آلت و تنه آلت و به كشاله ران تير مى‏كشد.

دردهاى مربوط به زهدان‏

در زير شكم احساس مى‏شود اگر تخمدان‏ها و جسم رحم آزرده شده باشد معمولا در دور ديواره شكم، قسمت تحتانى تنه يا به پشت كشيده مى‏شود.

تيك دردناك‏

پديده تيك دردناك، به دردهايى گفته مى‏شود كه شبيه به فرورفتن خنجر باشد و در بعضى از اشخاص در يك طرف صورت پيدا مى‏شود. دردى شبيه برق‏گرفتگى ايجاد مى‏كند كه بسيار طاقت‏فرسا است و بيشتر در مسير اعصاب سوم و پنجم انتشار مى‏يابد و هربار ممكن است چند ثانيه طول بكشد. گاهى بيشتر و معمولا تحريك نقاط حساس صورت مثل پست سر يا دهان يا بينى يا گوشه‏هاى لب باعث شروع ناگهانى درد مى‏شود اين نواحى را نواحى افنجار مى‏نامند.

گاهى هنگام فرورفتن لقمه غذا و تماس آن با لوزه‏ها درد شروع مى‏شود.

به‏طور كلى اين بيمارى را نورالژى‏تيرى گويند كه درد آن شديد و بسيار مزاحم بيمار است.

درمان: داروهايى كه براى ميگرن تجويز مى‏شود همگى و همه دستورات آن در اينجا مؤثر مى‏باشد. مخصوصا ماليدن سركه و گلاب و داروى مربوط به آن- يعنى دارويى كه بايستى در گلاب سركه ريخته شود كه در مبحث ميگرن گفته مى‏شود اگر مرتبا به محل درد ماليده شود در تسكين آن مؤثر است.

مقاومت بدن در مقابل عفونت‏ها

بدن به‏طور دائم با ميكروب‏ها، انگل‏ها، سموم و همه عوامل بيمارى‏زا در تماس است، بعضى از اين عوامل بيمارى‏زا مثل ميكروب‏ها و انگل‏ها در دهان، روده‏ها، دستگاه ادرارى تناسلى و زير بغل، پشت گوش، زير پستان، كشاله ران، دست‏ها وجود دارند كه به محض زخم شدن بدن يا ضعف بدن در اثر سرماخوردگى و يا با ورود مواد غذايى مى‏توانند موجب بيمارى شوند. با اين طريق بدن آدمى هميشه در معرض تهاجم بيمارى‏هاى مختلف خواهد بود.

گروهى از نسوج بدن كه سيستم رتيكولو آندوتليال ناميده مى‏شوند (بافت هم‏بند) به‏طور دائم در حال مبارزه با اين مهاجمين مى‏باشند اين قسمت از بافت هم‏بند به دو طريق در اضمحلال بيمارى‏ها عمل مى‏كند.

1- از بين بردن عوامل مهاجم به وسيله عمل بيگانه‏خوارى. «1»

2- به وسيله ساختن عوامل ضد بيمارى (آنتى‏كور) يا مواد ايمنى‏بخش، «2» سيستم بافت هم‏بند قادر است كه به وسيله بلع ماده بيمارى‏زا آنها را از بين ببرد. يا موادى ترشح كند كه آن ماده باعث كشته شدن عوامل بيمارى‏زا گردد.

اين سيستم شامل سلول‏هاى بيگانه‏خوار مغز استخوان، طحال، كبد، گره‏هاى لنفاوى، گلوبول‏هاى سفيد خون و سلول‏هاى بيگانه‏خوار سيارى كه در بدن مرتبا در جستجوى عوامل مهاجم هستند، مى‏باشد.

كليه‏ى اين سلول‏ها باهم در ارتباط نزديك مى‏باشند و از حال يك‏ديگر آگاهند مانند سربازانى كه با بى‏سيم در ميدان مبارزه، از حال يك‏ديگر باخبرند.

چون دفاع بدن به وسيله عوامل بيگانه‏خوار (كبد، طحال، مغز استخوان، خون، نسوج و غيره) انجام مى‏شود. لذا به‏خصوص در زمان بيمارى بايستى نكات بهداشتى رعايت شود كه كار آنها زيادتر از زمان طبيعى آنها نشود. براى رعايت اين امر، لازم است استراحت، آسايش و مخصوصا به غذا توجه كامل شود و از خوردن غذاهايى كه باعث كار بيشتر دستگاه‏هاى فوق مى‏گردد، خوددارى شود، هرچه غذا لطيف‏تر، سبك‏تر و زودهضم‏تر باشد به عمل مبارزاتى بدن كمك مى‏گردد.

التهاب و عكس العمل بدن‏

التهاب عبارت است از تغييرات بافتى كه در مقابل آسيب‏هاى وارده ايجاد مى‏گردد.

هنگامى كه جايى از بدن در اثر هجوم باكترى‏ها، ميكروب‏ها، ضربه، ريختن مواد شيميايى، سوختگى و يا با هر پديده ديگرى ضايعه به‏بيند، سلول‏هاى آسيب‏ديده ماده‏اى به نام نكروزين‏ «1» در مايعات اطراف ترشح مى‏كند. اين سم نيز سلول‏هاى ديگرى را مضمحل كرده قابليت نفوذ موئينه‏ها را افزايش داده و سبب مى‏شود تعداد زيادى مايع و پروتئين به انضمام فيبرينوژن به درون نسج آسيب‏ديده راه يابد. نتيجه آن خيز موضعى خارج سلولى است و مايع خارج و لنف هر دو به علت اثر انعقادى نكروزين روى فيبرينوژن كه نشت كرده منعقد مى‏گردد، بدين ترتيب خير سفتى در فضاهاى اطراف سلول‏هاى آسيب‏ديده، پيدا مى‏شود.

هر دارويى كه به‏تواند سم حاصله و التهاب موجود را برطرف نمايد باعث بهبودى محل تورم مى‏گردد كه داروهاى گياهى نيز اين عمل را به خوبى انجام داده باعث از بين رفتن تورم حاصله مى‏گردند.

تشكيل چرك‏

بيشتر بيماران مى‏خواهند بدانند كه چرك چيست و از كجا مى‏آيد يا از چه ساخته مى‏شود.

هرجايى از بدن كه مورد حمله ميكروب يا انگل‏ها يا مورد ايراد ضرب و جرح قرار گرفت و زخم شد، ميكروب‏ها مى‏توانند وارد شوند، به محض ورود ميكروب‏ها، سربازان بدن و محافظين جسم آدمى به آن محل براى از بين بردن دشمن هجوم مى‏آورند. اين سربازان فداكار از دسته سلول‏هاى سفيد يا گلبول‏هاى سفيد خون مى‏باشند به نام‏هاى نوتروفيل و ماكروفاژ و عده‏اى ديگر، اين‏ها مقدار زيادى از باكترى‏ها و ميكروب‏هاى وارد شده به بدن را بلعيده و نيز مقدارى از نسج له شده و نكروزه را نيز مى‏خورند، موقعى كه اين دو كار را انجام دادند، عده‏اى‏

در اثر سم ميكروب‏ها مى‏ميرند. پس از چند روز حفره‏اى در محل نسج ملتهب ايجاد مى‏شود كه شامل مقادير زيادى از نسج نكروزه، نوتر و فيل‏هاى منهدم شده و بالاخره ماكروفاژهاى مرده مى‏باشد كه: يك چنين مخلوطى را معمولا چرك گويند.

اين چرك يا ادامه مى‏يابد، يا متوقف مى‏شود يا به‏جاى ديگر سرباز مى‏كند. گاهى بسته باقى مى‏ماند اگر چرك در محل خود باقى بماند ممكن است نسوج مرده اطراف ورم از بين رفته و چرك به تدريج در اثر آنوليز در ظرف چند روز تجزيه شده و مواد حاصل از آن به وسيله نسوج مجاور جذب گردد، به‏طورى كه پس از چندى آثارى از ورم ديده نشود.

اثر موضعى داروى گياهى چنين است كه: اطراف حفره چرك را پوشانده و با نفوذ خود مانع پراكنده شدن آن مى‏شوند و از طرفى به علت نفوذى كه دارد نمى‏گذارد، تغذيه سلول‏هاى چرك‏زا و زندگى ميكروب‏ها به خوبى انجام گيرد. درنتيجه محل بيمارى زودتر محاصره مى‏شود و چون راه تغذيه بسته مى‏شود محتوى تومور يا تورم پژمرده و پلاسيده شده از بين مى‏رود اين يك طريق معالجه است. طريق ديگرى كه به وسيله داروهاى مخصوص به خود انجام مى‏شود اين است كه تورم را به علت تند شدن جريان خون و گرم نگاه داشتن آن محل زودتر حل مى‏كند. راه ديگرى براى مبارزه چرك يا ورم يا تومورها اين است كه داروى منفجرشونده داده شود كه با اين طريق تومور سر باز كرده و چرك محتوى آن خارج مى‏گردد.

داروهاى ضد التهاب گياهى به سه دسته تقسيم مى‏شوند 1- داروهاى جمع‏كننده و كوچك كننده تومور يا تورم 2- داروهاى حل‏كننده 3- داروهاى منفجركننده.

بيمارى چيست‏

هر عاملى كه به‏تواند نظم داخلى بدن را برهم بزند يا تند كند يا بى‏حركت نمايد مى‏تواند عامل بيمارى‏زا باشد، اين عوامل مى‏توانند:

غذا، دارو، ضربه، ميكروب، باكترى، سرما، گرما، غم و اندوه … باشند.

دخالت يك يا چندتاى اين عوامل تغييراتى در مايعات داخلى سلول، مايع خارجى سلول و خود سلول به وجود مى‏آورند كه واكنش بدن در مقابل امور تهاجمى، موجب پيدايش مرض خواهد شد. هر بيمارى علائمى مخصوص به خود داشته كه عامل بيمارى‏زا در آن مؤثر است مثلا كم شدن مايعات بدن خشكى‏ «1» و ضعف عمومى، زياد شدن مايعات بدن ترى‏ «2» و پرآبى و سنگينى وزن را به وجود مى‏آورد. اين عدم تعادل باعث پيدايش مرضى خواهد شد كه بستگى به عامل به وجودآورنده خود دارد باز براى مثال:

60 درصد از وزن بدن را مايعاتى تشكيل مى‏دهند كه اين مايعات داخل و خارج سلول‏هاى بدن را پر كرده‏اند و در همين مايعات است كه مواد غذايى مورد نياز، سلول‏هاى بدن وجود دارد كه با كم يا زيادى اين مواد غذايى خود مى‏تواند موجب بيمارى و رنج و الم گردد.

مايعات خارج سلولى در سراسر بدن دائما در حال حركت و اختلاط است، مايع خارج سلولى را محيط داخلى نيز گويند تا ما دامى كه اكيژن، گلوكز، الكتروليت‏ها، اسيدهاى آمينه، چربى‏ها، ويتامين‏ها و مواد لازم زندگى در دسترس سلول‏ها به اندازه كافى قرار گيرد. آنها قادر به ادامه حيات مى‏باشند كم و زياد شدن يكى از اين مواد خوراكى حيات‏بخش، بدن را به سمت‏

______________________________

(1)- مزاج سوداوى‏

(2)- مزاج بلغمى يا لنفاتيك‏

نامنظمى و بيمارى مى‏كشد، مايعات داخل سلول شامل املاح، ويتامين‏ها و مواد غذايى لازم زندگى ياخته‏اى است كه اگر اختلالى در اين مايعات به وجود آيد زندگى سلولى را مختل مى‏نمايد.

تعادل محيط داخلى بدن‏

اصولا دستگاه‏هاى مختلف و ياخته‏هاى بدن طورى انجام وظيفه مى‏نمايند كه به حفظ وضعيت ثابت محيط داخلى بدن كمك مى‏كنند، مثلا ريه‏ها اكسيژن لازم را از خارج گرفته به گلبول‏هاى قرمز مى‏دهند، گلوبول‏هاى قرمز اكسيژن گرفته شده را به بافت‏ها و از بافت‏ها مواد زائد را گرفته به ريه‏ها مى‏آورند.

كليه‏ها غلظت الكتروليت‏ها را ثابت نگه مى‏دارند، دستگاه گوارش غذا را از لوله گوارشى جذب كرده و به خون مى‏دهد قلب خون را به تمام نقاط بدن مى‏رساند و سلسله اعصاب ارتباط موجود را با داخل و خارج از بدن برقرار مى‏سازد.

حال اگر اختلالى در يكى از وظايف اعضاء فوق به وجود آيد موجب رنج، درد، الم و ضعف و ناتوانى و عدم كارايى بدن مى‏گردد. برقرارى نظم مجدد به اين دستگاه‏ها، به وسيله غذاها داروها و استراحت و رعايت بهداشت بدن، انجام مى‏پذيرد.

موقعى كه تمام دستگاه‏هاى بدن تحت شرايط خاص و سلامتى كامل به سر برند تعادل بدن برقرار است و مى‏توان گفت كه مزاج و طبع آدمى سالم است، عدم تعادل محيط داخلى طبع آدمى را به سوى بيمارى مى‏كشد كه ظهور علائم حاصله باعث پيدايش مزاج‏هاى مختلف است.

علائم عمومى بيمارى‏ها

تب‏

درجه حرارت طبيعى بدن حدود 37 درجه سانتى‏گراد است كه از راه دهان (زير زبان) بين 2/ 37 تا 9/ 35 و از راه ركتوم يا مهبل حدود نيم درجه بيشتر از جاى ديگر است. اما زير بغل اندكى كمتر از اين است، شب‏ها درجه حرارت بيشتر از روزها و درجه حرارت افراد سالم هم با يك‏ديگر تفاوت دارد.

در اكثر موارد تب يك علامت بيمارى عفونى است كه با كمك ساير علائم و تست‏هاى آزمايشگاهى پى به تشخيص برده مى‏شود، ليكن در بيشتر موارد علت تب نامشخص و دشوار مى‏گردد. در اين صورت بايد با ثبت دقيق علائم بيمارى، كمك از تشخيص آزمايشگاهى، پرتونگارى، دقت در سوابق بيمار مخصوصا بيمار آلوده از مسافرت برگشته يا مسافر، مصرف داروها و يا غذاهاى به كار برده شده به وسيله بيمار و گاهى با اكتشافات عمل جراحى مى‏توان پى به علت تب برد.

در حدود 40% از تب‏ها را به سختى مى‏توان تشخيص داد كه اين‏ها بيشتر مربوط به عامل عفونى است. 20% از تب‏ها مربوط به سرطان‏ها و 15% مربوط به بافت هم‏بند و بقيه مربوط به علل مختلف است كمى از تب‏ها (حدود پنج درصد) هم تشخص داده نمى‏شوند. گاهى تب‏هاى خفيف ممكن است عامل روانى داشته باشد.

رده‏بندى تب‏ها

1- عفونت، مثل ويروس‏ها، ميكروب‏ها، انگل‏ها، قارچ‏ها، ريكت‏زيايى، اين‏ها عموما تب‏زا هستند ممكن است اين تب‏ها بدون علائم موضعى مثل گندخون، يا علائم موضعى مثل گلودردها و غيره همراه باشد.

2- بيمارى‏هاى كلاژن- مثل لوپوس ارتيماتوز، پلى آرتريت گره‏اى، درماتوميوزيت، آرتريت روماتيسمى (آرتريت روماتوئيد) و تب روماتيسمى.

3- بيمارى‏هاى سلسله اعصاب مركزى: حوادث عروقى مغز، آسيب‏ها و جراحات مغزى، تومورهاى مغز و نخاع، بيمارى‏هاى استحاله‏اى سلسله اعصاب مركزى (اسكلروز مولتيبل) و جراحات و آسيب‏هاى نخاعى.

4- بيمارى‏هاى سرطانى: سرطان تيروئيد، ريه، كبد، لوزالمعده، دستگاه ادرارى تناسلى و سرطان‏هاى ثانوى.

5- بيمارى خونى، لنفوم‏ها، لوسمى، ميلوم مولتيبل، آنمى پرنيسوز، كم‏خونى هموليزى- بيمارى‏هاى خون‏ريزى‏دهنده مثل، هموفيلى.

6- بيمارى‏هاى قلب و عروق: انفاركتوس ميوكارد، بيماريهاى ترومبوآمبوليك، آندوكارديت‏هاى باكتريال، نارسائى احتباس قلب تاكيكاردى حمله‏اى.

7- بيمارى‏هاى گوارشى: التهاب روده، سيروز كبد، در مرحله نكروز و آسيت كبدى.

8- بيمارى‏هاى غدد مترشحه داخلى: پركارى تيروئيد، فئوكروموستيوم.

9- بيمارى‏هاى ناشى از عوامل فيزيكى: گرمازدگى، ضربه‏ها، اعمال جراحى، بيمارى‏هاى اشعه‏اى.

10- بيمارى‏هاى ناشى از عوامل شيميايى: واكنش دارويى، واكنش‏هاى ناسازگارى، مسموميت‏ها، بيمارى صرع.

11- اختلال در تعادل مايعات بدن مثل كم‏آبى، اسيدوز.

12- علل متفرقه- ساركوئيدوز، آميليوز.

13- تب روانى.

14- تب كاذب.

15- علل مجهول.

سرگيجه‏

اصطلاح سرگيجه به حالتى اطلاق مى‏شود كه بيمار احساس مى‏كند كه اشيا به دور او مى‏چرخد و بالعكس چشمش سياهى مى‏رود، گاهى بيمار نمى‏تواند يك حالت جهت‏يابى بين خود و اشياء را بيابد. سرگيجه اكثرا در بيمارى‏هاى لابيرنت گوشى، شاخه دهليزى عصب هشتم يا هسته مركزى اين عصب يا ارتباطات آن ديده مى‏شود، شايع‏ترين علل سرگيجه سندروم مى‏نيير است. لابيرن تيت حاد و آسيب‏هاى عضوى، مغزى، حالات امتلايى و فشار خون و بسيارى از عوامل ديگر مى‏تواند عامل سرگيجه باشد مثل كم شدن ناگهانى فشار خون و غيره.

تابلو زير كمك به تشخيص سرگيجه مى‏كند

اگر سرگيجه به‏طور ناگهانى ايجاد شده باشد، سرگيجه مركزى كه ورم لابيرنت گوش داخلى، اختلال عروق گوش داخلى مى‏تواند عامل آن باشد.

اگر سرگيجه به‏طور مزمن و كهنه و نيز زودگذر باشد بايد ديد كه علائم گوشى در بيمار وجود دارد يا خير كه اگر وجود داشته باشد استوئيت ماستوئيديت، بيمارى منير، نورينوم اكوستيك ممكن است بوده باشد.

اگر علائم گوشى وجود ندارد بايد ديد كه آيا با وضعيت بيمار ارتباط دارد يا خير كه اگر ارتباط دارد ممكن است مربوط به، سرگيجه وضعى يا استوفيت‏هاى مهره‏اى باشد.

اگر با وضعيت بيمار مربوط نباشد ممكن است عامل آن داروها هيپروانتى لاسيون (زياد نفس كشيدن) آسيب‏هاى گردن و يا ميگرن باشد.

اگر سرگيجه مدام باشد بايد ديد علائم گوشى وجود دارد يا خير اگر وجود داشته باشد مربوط به نورينوم اكوستيك و ساير تومورهاى زاويه جمجمه و پل دماغى است. اگر علائم گوشى وجود نداشته باشد بايد ديد كه با حالت غشى همراه است يا نه اگر با غشى همراه باشد بايد به فكر عدم تكافوى گردش خون، بيمارى قلبى بازيلر، آرتريو اسكلروز كاروتيد، حساسيت سينوس كاروتيد افتاد. اگر با حالت غشى همراه نباشد، بيمارى‏هاى پسيكونوروز، بالا بودن فشار خون، كم‏خونى، مرض قند (ديابت) پركارى تيروئيد و ناسازگارى خونى مطرح مى‏شود.

سرگيجه از نظر مزاج‏هاى چهارگانه‏

سرگيجه در نزد كسانى كه خون زيادى دارند

علائم:

سرخى صورت و چشم‏ها، برآمدگى عروق پيشانى و شقيقه و به سرعت رفع شدن سرگيجه.

درمان:

خون‏گيرى لازم است و پاكسازى بدن را با جوشاندن هليله، سكنجبين، شربت عناب، لعاب اسپرزه، آب انار، آب‏غوره، آب گشنيز و پرهيز از غذاهاى گرم يا شور. سرشويه با جوشانده گل سرخ، بابونه، سبوس گندم، ضماد صندل، گلاب، روغن گل با روغن مورد و سركه بر سر و آنچه در سردرد دموى مزاج يا پرخونى آمده است در اينجا نافع است.

سرگيجه در صفراوى مزاج‏

علائم:

زردى صورت و تلخى دهان حالت چرت زدن، سرعت نبض، بهبودى از خنكى‏ها و زود از بين رفتن سرگيجه.

درمان:

جوشانده شاه‏تره، پوست هليله زرد، فلوس و ترنجبين يا شيرخشت. آب انار، آب خرقه، آب تمر هندى، سكنجبين و شربت ليمو، مغز فندق و گشنيز و مويز و اسپرزه با شكر و آب انار ترش و آب‏غوره مؤثر است. سيب و به، سوپ جو و مرغ، آب‏غوره، تمر هندى مفيد است گل بنفشه و صندل بو كنند و دستورات سردرد صفراوى نيز در اينجا حاكم است.

نسخه: [1]

هليله زرد 15 گرم، تمر هندى 50 گرم، شاه‏تره 10 گرم، آلود 100 گرم، سه‏پستان 15 گرم، آب دو بطر، همه را جوشانده صاف كرده شير خشت 25 گرم اضافه نموده روزى چهار استكان ميل نمايند. اين نسخه براى امراض صفراوى مفيد است و براى بيمارى‏هاى خارش‏دار و جرب نيز مؤثر است و روزانه به‏جاى آب مى‏توان از عرق كاسنى استفاده نمود. ضماد گل خطمى، آرد باقلا، اسپرزه به ناحيه سر مفيد است پاشويه گل خطمى، جو، بنفشه و هم‏چنان سرشويه به وسيله آنها براى اين‏گونه بيماران توصيه مى‏شود. پاشويه فوق را مى‏توان با جوشانيده كاه جو نيز انجام داد.

سرگيجه در بلغمى مزاج‏

علائم:

سنگينى سر، كمبود عطش، سستى، لعاب فراوان دهن، تندى نبض، سفيدى بدن.

درمان:

دادن ايارج فيقرا و بوييدن مرزنجوش مفيد است.

از جوشاندن بابونه 10 گرم، برنجاسف 5 گرم، مغز ناخنك 5 گرم، شبت 10 گرم سر را ماساژ دهيد و بقيه معالجات مانند سردرد بلغمى است.

سرگيجه در سوداوى مزاج‏

علائم:

كثرت فكر، خاموشى، تخيل چيزهاى فاسد، ضعف و سفتى نبض.

درمان:

پاك‏سازى سودا از بدن، ماليدن روغن شبت، روغن بابونه و يا ماساژ سر با آب جوشيده آنها، بقيه دستورات مانند سردرد سوداوى است.

سرگيجه با علت معدى در حالت صفراوى‏

غلبه بيمارى وقت خالى بودن معده و سكونش در سيرى، حالت خفقان، قى، كمبود اشتها، درد بالاى معده، تلخى دهان، سرعت نبض، زودرنجى يا تيزى حواس.

درمان: اول سكنجبين با آب گرم و قدرى نمك داده تا بيمار استفراغ كند. سپس آلوچه خشكه 100 گرم، تمر هندى 50 گرم هر دو را جوشانيده 50 گرم ترنجبين شيره‏كش كرده به آن اضافه كرده 5 روز صبح ناشتا ميل نمايد. آب‏غوره، آب انار ترش مفيد بوده و سوپ گشنيز و آنچه در سرگيجه صفراوى گذشت در اينجا نافع است.

سرگيجه با شركت معدى در حالت بلغمى‏

در اينجا از جوشانده تخم ترب و نمك و سكنجبين معده را خالى نمايند (شستشوى معده) مسهل بلغم دهند. بعد از پاكسازى معده براى تقويت آن نخود هندى 5 گرم، مصطكى 10 گرم، گل قند نصف ليوان به مدت چهار روز اين مقدار داده مى‏شود، جوشانده 5 گرم برنجاسف با عسل به مدت 15 تا 20 روز مفيد است.

دادن اطريقل صغير مفيد است.

فرمول اطرفيل صغير (هر سه هليله را با آمله برابر ساييده در روغن بادام يا روغن گاو ريخته عسل يا مويز يا كشمش سه‏چندان همه مخلوط كرده روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند) اين شربت مقوى دماغ مصفاى ذهن و رنگ صورت و از بين برنده ناراحتى‏هاى مقعد و بواسير نيز مى‏باشد، سرگيجه با علل و عوامل ديگرى به وجود مى‏آيد كه با بررسى‏هاى دقيق علل آن معلوم خواهد شد.

سردرد

سردرد يكى از بغرنج‏ترين مسائل طب داخلى به‏شمار مى‏رود، زيرا بين انواع گوناگون آن فقط علت قطعى چند نوع از آن را شناخته‏اند. سردردها در واقع علل داخلى هستند كه به قسمت‏هاى بالاى بدن سرايت مى‏كنند و عده معدودى از آنها مربوط به خود جمجمه مى‏باشد.

سردردهايى كه مبداء آنها درون جمجمه است‏

خود مغز فاقد حس درد است حتى بريدن قسمتى از آن دردى ايجاد نمى‏كند. ازاين‏رو بيشتر سردردها علتى غير از آزردگى خود مغز را به عهده دارند.

كشش جيب‏هاى وريدى، آزردگى چادرينه مخچه يا كشيده شدن سخت شامه در قاعده مخ، همگى مى‏توانند سردردهاى شديدى ايجاد نمايند. تقريبا تمام ضربه‏ها و ضغته‏ها و كشش‏هايى كه به عروق خونى سخت شامه وارد مى‏شوند: مى‏توانند سردرد ايجاد كنند، يكى از شرايين بسيار حساس درون مغز، شريان مننژه ميانى است كه حتى در جراحى از دست زدن به آن خوددارى مى‏شود.

اگر سردرد مربوط به خود جمجمه باشد درد آن به كجا تير مى‏كشد؟

اگر آسيب و رنج در بالاى چادرينه مخچه باشد، درد در مسير عصب پنجم ايجاد مى‏شود كه بيشتر در حوالى قسمت فوقانى سر در جلوى گوش بوده، لذا دردهاى مربوط به مخچه و چادرينه آن، به ناحيه پيشانى منتشر مى‏گردد.

حال اگر درد در زير چادرينه مخچه باشد از راه دومين عصب گردنى به دستگاه مركزى اعصاب وارد مى‏شود. چون پوست سر در ناحيه پشت گوش جزء قلمرو اين عصب است لذا درد در پشت سر خواهد بود.

اقسام سردردهاى درون جمجمه‏

1- سردرد مربوط به مننژيت، مننژيت يكى از شديدترين سردردها را ايجاد مى‏كند. اين‏

بيمارى موجب التهاب تمام قسمت‏هاى مننژ يا پرده مغز از جمله مناطق حساس سخت‏شامه و نواحى حساس اطراف جيب‏هاى وريدى مى‏شود، در اين هنگام درد آن تمام كاسه سر را فرا مى‏گيرد.

2- سردردهايى كه در اثر ضربه به پرده مغز ايجاد مى‏شود.

در اثر جراحى مغز بيمار، به علت دستكارى پرده مغز روزها حتى هفته‏ها سردرد ممكن است، پيش آيد.

3- تومورهايى كه به پرده مغز فشار وارد مى‏آورند، موجب سردرد شديد مى‏گردند. اين سردردها معمولا مربوط به منطقه خود تومور هستند يعنى هرجايى كه تومور يا غده باشد همان‏جا درد ايجاد مى‏شود. اين درد موقعى مربوط به تحت فشار قرار گرفتن ناحيه‏اى از پرده مغز است كه تومور در مجاورت آن قرار گرفته باشد، اگر به خاطر داشته باشيم كه تومورهاى بالاى چادرينه مخچه دردى به طرف جلو سر و تومورهاى زير چادرينه مخچه دردى به طرف عقب سر ايجاد مى‏كند به آسانى جاى تومورهاى ديگر مغز را خواهيم شناخت.

4- سردرد به علت كم شدن مايه نخاع: اگر تنها بيست سى‏سى از مايه نخاع گرفته شود درد شديدى در سر ايجاد خواهد شد، مخصوصا اگر بيمار ايستاده باشد اين درد به علت فشار منفى است كه در مغز به وجود مى‏آيد. زيرا فشار مايه نخاع در ازاء هر 20 سى‏سى مايه كشيده شده حدود 200 ميلى‏ليتر آب تنزل مى‏نمايد كه اين كاهش باعث كشيده شدن سطوح مختلف سخت شامه مى‏شود و درد ايجاد مى‏شود. مى‏دانيم كه مغز در مايعى كه درون جمجمه قرار گرفته است وجود دارد مثل پرتقالى كه در ظرف آبى قرار گرفته باشد، كم شدن مايع درون ظرف باعث مى‏شود كه پرتقال به‏تواند به سطح ظرف برخورد كند. يكى از موهبت‏هاى آفرينش همين وجود مايه درون جمجمه است و الا در هر ضربه يا تكان تصادفى كه براى آدمى پيش مى‏آمد، در اثر اصطكاك مغز با استخوان جمجمه درد شديدى به وجود مى‏آمد.

سردردهاى ميگرنى‏

گرچه هنوز علت اصلى ميگرن شناخته نشده ليكن آن را به يك پديده عروقى نسبت مى‏دهند.

معمولا احساس‏هايى نظير تهوع، كاهش بينايى در قسمتى از ميدان بينايى (اوراى بينايى يا عامل خبر دهنده) يا ساير اقسام توهمات حسى فرارسيدن سردرد ميگرنى را اعلام مى‏دارند.

ازاين‏رو بيشتر بيماران خود مى‏فهمند كه سردردشان فراخواهد رسيد و آماده پذيرايى اين مهمان دردناك خواهند شد اين علائم معمولا پيش‏درآمد شروع درد است.

يكى از نظريات دانشمندان درباره ميگرن اين است كه:

هيجانات و فشارهاى روحى طويل المدت از طريق رفلكس باعث انقباض بعضى از سرخ‏رگ‏هاى سر از جمله آنهايى كه به مغز خون مى‏دهند، مى‏گردد. اين انقباضات باعث كم شدن خون قسمتى از مغز شده كه اين كم‏خونى را معرف عامل خبردهنده يا علائم پيش‏رس سردرد مى‏دانند.

اين كم‏خونى كم‏كم شديدتر شده باعث تغييراتى در ديواره رگ‏ها مى‏گردد، اين تغييرات موجب شل شدن ديواره عروقى خون شده، اين عروق حدود 24 تا 48 ساعت تونوس (سفتى) خود را از دست مى‏دهند. فشار موجود در اين رگ‏ها موجب گشادى آن‏ها شده ضرباتى شديد به صورت كلنگ زدن يا ضربه زدن براى بيمار به وجود مى‏آورد و به نظر مى‏رسد، گسترش بيش از حد جدار عروق باعث پيدايش ميگرن باشد.

اثرات ثانوى كم‏خونى نيز خود عامل ديگرى در تشديد سردرد است.

اگر سندرم ميگرن در مراحل اوليه و پيش‏رس به وسيله تركيبات تارترات ارگوتامين (سد) شود، سردرد شديدى به وجود نمى‏آيد. اين تركيبات مى‏توانند از ايسكمى يا كم‏خونى اوليه عروق جلوگيرى كرده مانع به وجود آمدن سردرد شوند. مكانيسم بروز حمله ميگرنى را مى‏توان بدين طريق شرح داد كه طى سه مرحله اين درد به وجود مى‏آيد.

1- مرحله احتباس آب و نمك در بدن كه اين بيشتر در نزد زنان بلندقدى كه مبتلا به حالت عصبانى و زودرنجى و تحريك‏پذيرى هستند ديده مى‏شود، در روزهاى اول قاعدگى كه الدسترون خون و ادرار زياد مى‏شوند، اين سردرد شدت مى‏يابد.

2- مرحله انقباض و سوم مرحله انبساط عروق است كه در اين مرحله اطراف عروق مايعات پولى پپتيدى شبيه به برادى كينين يافت مى‏شود كه علت پيدايش آن معلوم نيست، شايد آشفتگى سوخت‏وساز سروتونين در ايجاد ميگرن مؤثر باشد كه داروهاى ضد سروتونين بر روى آن مؤثر است.

سردرد در اثر فشار خون‏

بيشتر مبتلايان به فشار خون دچار سردرد هستند، افرادى كه مبتلا به فشار خون متغير

هستند زمانى كه فشار پايين است از سردرد اثرى نيست، علت سردرد در بالا بودن فشار خون انقباض يا پارگى عروق كوچك و يا تراوش مايع به درون فضاى جمجمه است. اين خطر هميشه موجود است كه رگ‏هاى بزرگ پاره شده و منجر به فلج قسمتى يا همه بدن گردد.

سردرد هيستامينى‏

اين سردرد را به وسيله تزريق هيستامين در حيوانات مكرر به وجود آورده‏اند كه درنتيجه تزريق هيستامين سرخ‏رگ‏هاى داخل و خارج جمجمه گشاد شده، ابتدا فشار خون پايين آمده پس از چند دقيقه بالا مى‏رود. پس از اين سرخ‏رگ‏هاى سر، بخصوص سرخ‏رگ‏هاى گيجگاهى در حالت اتساع‏ «1» و ضربان شديد باقى مى‏مانند.

سردرد به علت يبوست‏

در بيشتر افرادى كه مبتلا به يبوست هستند سردرد كهنه‏اى ديده مى‏شود، علت اين سردرد را جذب مواد سمى روده‏ها به وسيله كبد مى‏دانند گاهى همه سموم جذب شده خنثى نمى‏شود و ايجاد سردرد مى‏كند. نظريه ديگرى وجود دارد و آن اين است كه در زمان يبوست گاهى مقدارى از پلاسماى خون وارد جگر مى‏شود كه اين خود باعث كم شدن گردش خون در جمجمه شده سردرد به وجود مى‏آيد.

سردردهاى خارج جمجمه‏اى‏

در بسيارى از سردردها از جمله سردرد هيستامينى، سردرد توكسيك (سردرد سمى) و سردرد ميگرنى هم‏زمان با اتساع سرخ‏رگهاى درون جمجمه سرخ‏رگ‏هاى بيرون جمجمه نيز متسع مى‏شود. اما مواردى ديده مى‏شود كه با وجود اينكه فقط سرخ‏رگ‏هاى خارج جمجمه متسع شده‏اند سردرد وجود دارد، در اين موارد اگر فشارى‏ «2» بر قاعده رگ متسع شده وارد شود سردرد تسكين مى‏يابد، گرچه وجود اتساع عروقى را در اين‏گونه موارد به علت وجود هيستامين مى‏دانند اما هنوز عامل اصلى اين‏گونه سردردها شناخته نشده است.

______________________________

(1)- فراخ شدن- گشاد شدن‏

(2)- بستن سر در زمان درد بين مردم شايع است، به همين علت فوق.

سردرد در اثر انقباض عضلانى‏

در بيشتر اوقات اضطراب و نگرانى، خشم و غضب عضلات سر و گردن را منقبض مى‏نمايد كه اين انقباض و گرفتگى عضلانى باعث سردرد مى‏شود. اين درد بيشتر در جايى كه عضله سفت شده است احساس مى‏شود و كاملا شبيه به سردردهاى آسيب درون جمجمه‏اى مى‏باشد.

سردرد در اثر نسوج بينى و عوامل وابسته به آن‏

مخاط بينى و سينوس‏هاى صورت و پيشانى خيلى حساس به درد هستند. با اينكه اين سردرد خيلى حساس نيست اما اگر عفونتى به آن ضميمه شود، سردرد شديدى به وجود مى‏آيد. اين سردردها بيشتر در عقب كره چشم و در ريشه بينى احساس مى‏شوند. اگر سينوس‏هاى پيشانى عفونى شوند سردرد در قسمت جلو سر و بالاى پيشانى تظاهر مى‏كند، اما سردرد مربوط به سينوس‏هاى صورت يعنى سينوسهاى فكى در محل خود سينوس يعنى زير چشمها احساس مى‏گردد.

سردرد در اثر اختلال ديد چشم‏ها

هرگاه اشكالى در تمركز ديد موجود باشد، براى حصول ديد واضح و روشن، عضلات مژگانى چشم بيش از اندازه منقبض مى‏شوند، با وجود اينكه اين عضلات خيلى كوچك هستند باز انقباض آن‏ها مى‏تواند سردرد ايجاد كند. اين سردردها در پشت كاسه چشم‏ها حس مى‏شود از اين گذشته در كم‏سويى چشم‏ها به علت انقباض عضلات صورت و عضلات خارجى چشم سردرد به وجود مى‏آيد نامساوى بودن ديد هر دو چشم، عدم تعادل بين عضلات خارجى چشم، خيره شدن به نور شديد زياد شدن نور به‏طور ناگهانى مثل جوشكارى و غيره، همه مى‏توانند عامل سردرد باشند.

سندرم منى‏ير (منيير)

علت اصلى پيدايش اين بيمارى هنوز به خوبى معلوم نيست، عده‏اى اتساع قسمت غشايى گوش داخلى كه شامل لابيرنت و قسمت حلزونى است، عامل آن مى‏دانند و درد آن را به علت‏

وجود افزايش فشار مايع درون آندولف داخل مجارى گوش به حساب مى‏آورند.

در اين بيمارى علائمى از قبيل سرگيجه واقعى، به صورت احساس و توهم، حركت در محيط اطراف به بيمار دست مى‏دهد، بيمار قادر به حركت نيست و اگر حركت كند به زمين مى‏افتد، دچار حالت تهوع و استفراغ، صدا كردن گوش و اختلال شنوايى مى‏گردد. در فواصل حمله بيمار سالم به نظر مى‏رسد ولى به تدريج دچار ضعف شنوايى مى‏گردد.

درمان اين بيمارى نيز با داروهاى ضد هيستامين شروع مى‏شود. اسيد نيكوتينيك در درمان آن مؤثر است، رژيم بدون نمك و داروهاى پيشاب‏آور خيلى مفيدند نسخه‏هاى مؤثر بر ميگرن براى درمان اين بيمارى مفيد است و با تجرياتى كه انجام شده است، داروى ضد ميگرن گياهى روى اين نوع سردردها مؤثر بوده است.

تذكر اين نكته لازم است كه چرا نسخه‏هاى متعددى براى درمان هر بيمارى پيشنهاد شده است:

1- به علت در دست نبودن همه داروها در يك محل.

2- به علت نشناختن و يا نام‏هاى مختلف محلى.

3- براى امكان استفاده از هركدام كه موجود است.

4- استفاده از تنوع دارويى، براى عدم اعتياد.

5- براى استفاده از گسترش خاصيت دارويى.

درمان سردردها به‏طور عموم‏

به‏طور كلى داروهاى لينت‏بخش در كليه سردردها مؤثر مى‏باشد. لذا دادن مرباى هليله و مرباى آمله مفيد واقع مى‏شود، مطابق معمول پاك‏سازى بدن از خلط غالب يا عامل بيماركننده لازم است. در معالجه سردردها رعايت نكات زير در بهبودى سردرد كمك بيشترى مى‏نمايد.

هوا، غذا، سالم كردن مزاج، تقليل خوراكى‏ها بخصوص آشاميدنى‏ها و مايعات، برقرارى آرامش و سكون.

در سردردهايى كه با آب‏ريزش بينى همراه است شستن سر و روغن‏مالى به سر خيلى مفيد نيست و خوددارى از آن بهتر است.

در سردردهايى كه توأم با بالا بودن فشار خون است و نيز بيمار چاق مى‏باشد كم‏كردن خون يكى از راه‏هاى مفيد درمان است.

نظريه جوان كوردو درباره درمان سردردها

پاكسازى مربوط به خلط غالب در هر سردردى لازم است و بيمار بايستى در جايگاه معتدلى كه در آنجا بوهاى مختلف وجود نداشته باشد استراحت كند، تقليل غذا نموده و تكثير خواب نمايد و داروهاى لازم بر سر و پيشانى قرار دهد. ساييده سنگ مرمر و حل كردن آن در سركه به‏طور ماليدنى به محل درد براى كسانى كه سردرد آنها از پشت سر و گردن شروع مى‏شود مؤثر است.

(ساييده سنگ مرمر 25 گرم، سركه 2 استكان، به محل درد روزى چهار مرتبه بمالند).

گل ارمنى 15 گرم، سركه يك استكان، اين محلول نيز براى ماليدن به وسط سر، در اين‏گونه سردردها مؤثر است. خمير آرد گندم و ريشه بارهنگ به صورت ضماد به پشت گردن مؤثر و بستن كوبيده گياه مقدس بر شقيقه مفيد است.

سردرد در اثر سرماخوردگى و سرمازدگى‏

راه رفتن در برف و هواى بسيار سرد و خوردن چيزهاى خيلى سرد و يخ مثل برف و يخ، آب خيلى سرد و غيره گاهى باعث سردردهاى بسيار شديدى مى‏شود كه بايستى از روغن ياسمين يا روغن مرزنجوش يا روغن سداب نيم‏گرم بر سر بمالند. اگر سردرد بسيار شديد باشد مى‏توان بقدر كمى فرفيون به روغن‏هاى بالا افزود.

ارزن كوبيده يا سياه‏دانه كوبيده يا سبوس گندم را در پارچه‏اى نازك ريخته بر وسط سر در ناحيه ملاج ببندند و مرتبا سر را با آب گرم بشويند و آن را خشك كرده ببندند.

اگر سردرد ساكت نشود مى‏توان بيمار را در حمام گرم برده و مرتبا سر او را با جوشانيده زير بشويند.

[نسخه: 1]

گل بنفشه 15 گرم‏

مغز ناخنك 15 گرم‏

اسطوخودوس 20 گرم‏

بابونه 30 گرم‏

مرزنجوش 15 گرم‏

آويشن 5 گرم‏

داروها را نيم‏كوب كرده در يك ظرف بزرگ جوشانده پس از صاف كردن با آب‏

(1)- مواد دارويى مختلف را گويند كه به صورت خميرى درآورده روى پارچه‏اى پهن مى‏كنند و بر روى موضع مى‏گذارند.

آن سر را شسته و خوب ماساژ دهند، مقدارى از محلول فوق را خيلى رقيق كرده استنشاق نمايند.

براى تسكين درد هريك از گل‏هاى زير را كه در دسترس باشد مى‏توان بوييد.

ياسمين، گل نرگس، گل سوسن، عنبر، عود و غيره.

ضماد يكى از اين داروها به محل شدت درد، در تسكين و آرام بودن آن مفيد است:

حب الغار، قسط، كبابه چينى، سداب، يكى از اين داروها را به مقدار 10 گرم انتخاب كرده با 2 استكان گلاب ممزوج نموده به كار برند، كوبيده و نرم ساييده يكى از اين داروها را نيز به پيشانى بمالند و سر را محكم با دستمالى ببندند.

قرنفل (ميخك) يا دارچين يك مثقال در گلاب و سركه حل كرده بمالند.

نسخه: [2]

گل بنفشه 15 گرم‏

سه‏پستان 15 گرم‏

گل خطمى 10 گرم‏

تخم كتان 10 گرم‏

انجير 100 گرم‏

پس از نيم‏كوب كردن به پنج قسمت مساوى تقسيم شب هر قسمت را در دو ليوان آب جوش ريخته، پس از جوشاندن صبح و عصر ميل نمايند، اگر به هر جوشانده‏اى پنج گرم ترنجبين شيره‏كش شده اضافه كنند بهتر است.

پرهيز از چيزهاى سرد و يخ و كم‏كردن غذا و خوددارى از مصرف ترشى‏جات لازم است.

ماليدن كندر و مصطكى بر شقيقه مفيد و دادن برگ اشترغاز (خارشتر) و پوست و ريشه درخت گردو و گل سرخ از هركدام 5 گرم براى 4 روز توصيه مى‏شود (اين مقدار براى چهار روز به صورت جوشانده).

ساييدن 5 گرم پودينه و 5 گرم مرزنجوش در 2 استكان سركه يا حل كردن آنها در روغن كرچك به صورت ماليدنى بر پيشانى و شقيقه نتيجه خوبى داده است.

بخور كور يا خيار دشنى به گوش و بينى و سر نيز يكى از طرق تسكين درد است، ماليدن سير جوشيده و روغن گل (5 گرم سير، يك استكان روغن گل) بر وسط سر و ملاج در اين‏گونه سردردهاى حاصل از سرماخوردگى و سرمازدگى رضايت‏بخش بوده است.

اين سردردها اگر در كسانى كه داراى مزاج بلغمى هستند پيدا شود، علائمى از قبيل سنگينى‏

سر و چشم و حالت فراموشى، آب‏ريزش دهان و بينى و سفيدى ادرار، كندى نبض و كمبود شدت درد در آنها ديده مى‏شود.

اين‏گونه بيماران از غذاهاى گرم بهبودى حاصل كرده و از غذاهاى سرد و يخ و هواى سرد و محيط كار و زندگى سرد زيان مى‏بينند، اين حالت بيشتر در پيران و اهل راحت به وجود مى‏آيد.

درمان اين حالت‏

شيرين‏بيان نيم‏كوب در 100 گرم 10 روز، صبح و شب پس از جوشاندن ناشتا ميل نمايند.

باديان يا ريشه كاسنى يا تاجريزى را مى‏توان روزى 10 گرم جوشانده در دو نوبت 5 گرم صبح، 5 گرم شب به كار برد و از گل قند «1» نيز مى‏توان استفاده نمود.

در روز چهارم بيمارى، دادن روزانه 5 گرم ايارج فيقرا «2» خيلى مؤثر و مفيد واقع مى‏شود.

غرغره مزرنجوش (5 گرم در يك ليوان بزرگ) و شستن سر با فرمول زير نتايج خوبى داده است.

بابونه 20 گرم‏

مرزنجوش 20 گرم‏

پودينه 20 گرم‏

شويد 10 گرم‏

مغز ناخنك 10 گرم‏

سداب 20 گرم‏

همه را مخلوط و نيم‏كوب نموده سپس آن را سه قسمت كرده و هر قسمت را در سه ليوان آب جوشانده، پس از صاف كردن سه مرتبه سر را به خوبى ماساژ دهند (صبح، ظهر، شب) براى سه روز

ماليدن روغن‏هاى ذكر شده، به محل درد و نيز ماليدن روغن فرفيون يا روغن گل به پيش سر و بوييدن بسباسه كه در روغن بنفشه حل شده باشد بيمارى فوق را تسكين مى‏دهد.

استنشاق آب مرزنجوش 5 گرم در يك بطر چند نوبت در روز كمك بزرگى به درمان بيمارى است.

سردردهايى كه از پشت سر شروع مى‏شوند

علت اين‏گونه سردردها در اثر زيادى مايعات بدن است كه بايستى آب ترب و سكنجبين را مخلوط كرده يا جوشانده‏ى شويد تنها به‏دهند تا بيمار استفراغ كند، بدين سبب معده بيمار از

امتلاء پاك مى‏شود كه اين خود در بهبودى بيمارى مؤثر واقعى مى‏گردد. دادن مرباى هليله يا مرباى آمله و ساييده 5 گرم ريوند چينى براى پاكسازى دستگاه گوارشى از امتلاء سودمند است، 5 گرم زراوند گرد بو داده در دو قاشق غذاخورى عسل ريخته ميل نماييد. زنجبيل را در روغن (گل شب‏بو) ساييده بر سر بمالند و اگر قدرى زعفران به اين دستور اضافه كنند بهتر است براى پاكسازى مزاج اين بيماران از جوشانده سنا، تربد، بنفشه، باديان، ريشه شيرين‏بيان، سه‏پستان از هريك 10 گرم كه در گل قند حل كرده باشند، به مدت 5 روز صبح ناشتا مفيد است.

حفض را ساييده بسيار نرم كرده در بينى بكشند يا اينكه تخم مورد را جوشانده استنشاق يا به صورت كوبيده در بينى بكشند. انداختن آجر داغ در سركه و ماليدن آب آن بر سر مسكن دردهاى اين‏گونه بيمارى‏ها است: ماليدن روغن گل ارونه به سر، در تسكين اين‏گونه دردها خيلى موثر است. مرزنجوش، مغز ناخنك، گل زوفا، بابونه، سياه‏دانه، از هريك برابر انتخاب كرده پس از نرم كوبيدن قدرى از آن را در آب حل كرده به صورت خمير به قسمت جلو سر ضماد نمايند. ماليدن ساييده كبابه چينى حل شده در گلاب يا آب نيز به ميان سر نافع است.

كشيدن پودر قرنفل، صبر زرد، وج يا اگير تركى در بينى توصيه مى‏شود. در سردردهاى مزمن كوبيده صبر زرد در آب را اگر بر بناگوش بمالند و يك قطعه پنبه در آن خيس كرده و در گوشها گذارند در تسكين درد به تجربه رسيده است. خوردن 10 گرم ريشه شيرين‏بيان و 5/ 2 گرم باديان، به مدت 20 روز صبح ناشتا در تسكين اين‏گونه دردها به كار برده مى‏شود. يا مى‏توان آن را روزانه سه قاشق غذاخورى به مدت 30 روز ميل نمايند، اين دستور علاوه بر تسكين سردردهاى مزمن براى صرع يا غشى و تنگ‏نفسى، سرفه‏هاى كهنه خلطدار، اختلالات روانى و وسواس، فراموشى و نيز براى اعاده حمل زنانى كه قبلا بچه‏دار مى‏شدند و مدتى نشده‏اند مفيد مى‏باشد.

نسخه ديگر: [1]

اسارون، سنبل، مصطكى، زعفران، طباشيره، دارچينى، اذخر، قسط شيرين، تخم كشوث، تخم كرفس، تخم كاسنى، زراوند طويل قرنفل، جب بليسان و عود بليسان، هيل، عود از هريك به نسبت مساوى گل سرخ برابر تمام آنها عسل چهار برابر تمام آنها، همه را كوبيده در عسل حل كرده روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند. اين نسخه براى انواع سردردها و سرگيجه‏هاى بدون علل، صدا كردن گوش، ضعف معده و كبد و نيز براى كم شدن ورم‏هاى قسمت‏هاى مختلف بدن نافع مى‏باشد. اين دارو براى سردمزاجان بهتر است.

نسخه ديگر [2]

انيسون 20 گرم‏

تخم كرفس 30 گرم‏

مر (مر) 2 گرم‏

اذخر 10 گرم‏

زراوند 5 گرم‏

قسط 5 گرم‏

دارچين 10 گرم‏

ريوند 10 گرم‏

زعفران 6 نخود

عسل 250 گرم‏

همه را نرم كوبيده باهم مخلوط كرده و روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

اين دارو علاوه بر معالجه سردردهاى كهنه، درد شقيقه، آب‏ريزش بينى و دردهاى قفسه صدرى براى ضعف معده و از بين بردن كليت‏ها و قولنج‏هاى گوارشى نافع است.

سردردهايى كه در تعقيب حمام به وجود مى‏آيند (پس از خروج از حمام)

درمان:

از جوشانده بابونه و غيره به صورت نيم‏گرم سر را بشويند. مشگ و عنبر بو كنند و شربتى از عرق گاوزبان و گلاب با عسل ميل نمايند، يا تخم ريحان را (5 گرم) نرم كوبيده در نصف استكان عسل حل كرده بكار برند. عرق گشنيز يا تخم گشنيز جوشانده شده 5 گرم در يك ليوان آب براى يك روز مفيد است. اين مقدار را تا بهبودى بيمارى مى‏توان ادامه داد.

سردرد به علت خشكى بينى‏

اين سردرد با علائمى چون حالت گرسنگى، چرت زدن، احساس غم و اندوه و سابقه‏ى ايستادن در بادهاى گرم سمى و خوردن چيزهاى خشك‏كننده بزاق و كم‏كننده ترشحات بدن و لاغرى و خشكى پوست همراه است.

درمان: لعاب خرفه، لعاب به‏دانه، لعاب اسپرزه يكى از اين داروها را انتخاب كرده، روزى 5 گرم در آب جوش حل كرده لعاب آن را ميل نمايند.

روغن بادام يا روغن كدو، يا روغن بنفشه در بينى به‏چكانيد و بر كف پا نيز بمالند. حمام يا دوش آب گرم به‏گيرند يا آب گرم بر سر به‏ريزيند. آرد جو و آرد گندم را در روغن بادام حل كرده بر سر بمالند.

سردرد به علت خوردن غذاهاى چربى‏دار، غليظ و ديرهضم‏

كه در اينجا درد بيشتر متوجه كاسه چشم‏ها شده و سرگيجه، خيالات واهى، هذيان پيش مى‏آيد و نيز سياهى رفتن جلو چشم آشكار مى‏گردد.

درمان:

ايارج قيقرا 10 گرم‏

شحم حنضل 5/ 2 گرم‏

تربد 5/ 2 گرم‏

افتيمون 5 گرم‏

مقل 5/ 2 گرم‏

همه را نرم كوبيده با آب كرفس حل كرده، قرص‏هايى به اندازه نخود بسازند هر دفعه دو عدد ميل نمايند و سياه‏دانه و مرزنجوش را نرم كوبيده از هركدام 10 گرم بو كنند.

روغن بادام تلخ در بينى بكشند، بخور باديان دهند، بابونه و شويد را جوشانده، از هركدام 5/ 2 گرم استنشاق نمايند يا كوبيده سداب و مرزنجوش بو كنند (از هركدام 5/ 2 گرم) و سر را با جوشانده آن بشويند و يا آب آن را در بينى بكشند (10 گرم براى 2 مرتبه هر قسمت را در يك بطر آب به‏جوشانند).

سردرد در مزاج‏هاى سوداوى‏

اين‏گونه سردردها در تعقيب خوردن غذاهاى سوداوى مثل بادنجان، عدس، كلم، گوشت گاو، گوشت شكار و غيره به وجود مى‏آيد كه علائمى چون سنگينى سر، تيرگى صورت، بى‏حالى، چرت زدن، كندى نبض، خشكى چشم‏ها و بينى، وسواس و افكار نامنظمى براى بيمار پيدا مى‏شود و همچنين سفيدى ادرار و غيره ظاهر مى‏گردد.

درمان:

جوشانده بسفايج، اسطوخودوس، گل‏گاوزبان، بادرنجويه، مويز، آلوچه خشكه و

ترنجبين مفيد است غير از آلوچه از بقيه هريك 15 گرم، ترنجبين شيره‏كش شده 25 گرم، آلوچه 200 گرم به مدت 10 روز به صورت جوشانده صبح و عصر ميل نمايند.

به هر جوشانده 2 گرم افنيمون كوبيده اگر اضافه نمايند بهتر است، عرق كاسنى روزى 2 استكان مفيد است اگر روزانه سر را با جوشانده بابونه، مغز ناخنك، آوشن، برگ چغندر يا جوشانده گل بنفشه، گل نيلوفر، بادرنجويه، بابونه و قرنفل بشويند در بهبودى بيمارى موثر است. يا يكى از روغن‏هاى زير را به سر بمالند. روغن بابونه، روغن سداب، و يا بابونه 10 گرم، مغز ناخنك 10 گرم، مرزنجوش 15 گرم همه را خوب ساييده در يك استكان روغن گل حل كرده به سر بمالند.

سردرد به علت حرارت زياد مثل گرما و مكان‏هاى خيلى داغ قرار گرفتن زير آفتاب و نزد آتش، تكلم به آواز بلند و نيز در تعقيب خشم و غضب، خوردن چيزهاى گرم و تأخير غذا از وقت اعتياد.

در اينجا علائمى از قبيل خشكى چشم‏ها و بينى، تغيير حواس و غلبه عطش، حال چرت زدن، صدا كردن گوش‏ها سستى اندام‏ها بخصوص سستى در حواس پنجگانه براى بيمار ظاهر مى‏شود.

درمان: بيمار بايستى در مكانى خنك كه با صندل و گل بنفشه و كافور آراسته شده باشد قرار گيرد. مرتبا صندل، گلاب، سيب، گشنيز تر، بنفشه و سركه بو كند. اگر درد ساكت نشود گلاب را سرد كرده بر سر بريزند و شربت ليمو، شربت انار ترش و شيرين، شربت تمر هندى، لعاب اسپرزه، شربت (آب‏غوره بدون نمك را بايستى در شكر پخته تا شربت آن به دست آيد) شربت آلو، شيرخشت و دوغ سرد و لعاب اسپرزه را در عرق كاسنى يا عرق نيلوفر ريخته استفاده نمايند. اگر در اين بيماران حرارت زياد زيان رسانده باشد بايد آب جو را با لعاب اسپرزه و آرد جو و كدوى رنده شده را مخلوط نموده و بر سر ضماد كنند. از جوشانده گل خطمى، گل پنيرك، گل نيلوفر، سبوس گندم، پاشويه نمايند. صندل، آب گشنيز، روغن گلاب را مخلوط كرده و قدرى سركه به آن اضافه كرده به قسمت جلو سر ضماد نمايند.

به‏طور كلى براى لينت مزاج اين‏گونه بيماران و تسكين درد سر آنها از نسخه زير استفاده مى‏شود.

نسخه: [1]

عناب 30 گرم‏

سه‏پستان 5 گرم‏

شاه‏تره 5 گرم‏

آلوچه خشكه 100 گرم‏

تمر هندى 40 گرم‏

پوست هليله زرد 10 گرم‏

همه را جوشانده در جاى سردى نگاه‏دارى نموده 7 روز صبح ناشتا و عصر ميل نمايند. اگر 25 گرم شيرخشت به اين محلول اضافه نمايند بهتر است يا مى‏توان روزانه داروهاى فوق را جوشانده صبح و عصر مصرف نمايند.

سردرد به علت ناراحتى‏هاى معدى‏

با علائمى از قبيل استفراغ تلخى دهان، قى تلخ، زردى چشم، تشنگى و عطش، پيچش سر دل و ساكت شدن سردرد پس از استفراغ كردن همراه است.

درمان: سكنجبين را در آب خيلى گرم حل كرده ميل نمايند تا محتويات معده خارج گردد.

داروهاى ضد صفراوى تجويز نمايند، تقويت معده و تسكين دردهاى آن باعث آرامش اين‏گونه سردردها مى‏گردد. شربت غوره، رب انار، رب سيب، طباشير، گل سرخ مفيد است. يا طباشير 5 گرم، گل سرخ 10 گرم، گل ارمنى 5 گرم همه را خوب ساييده در شربت غوره ريخته روزى سه قاشق غذاخورى ميل نمايند.

سردرد با ناراحتى‏هاى معدى در اثر وجود بلغم‏

علائم: ترش كردن، وجود گاز و نفخ زياد در معده، آروغ ترش زده وجود لعاب زياد در دهان، حالت تهوع و راحت شدن بيمار در اثر استفراغ.

درمان: از جوشانده شبت، ترب، ريشه شيرين‏بيان، سكنجبين براى خارج شدن محتويات معده استفاده مى‏شود. زيرا اين امر باعث تسكين درد است بعد از اين بايد به تقويت معده پرداخت بيشتر دردهايى كه مبداء گوارشى دارند درد آنها در وسط سر است كه بايستى در اينجا نيز به تقويت معده و دستگاه گوارش پرداخت.

نسخه براى تقويت معده:

انيسون 20 گرم‏

زيره سبز 20 گرم‏

مصطكى 10 گرم‏

همه را نرم كوبيده در 100 گرم گل قند حل كرده به مدت پنج روز صبح و عصر ميل نمايند. اين دستور را مى‏توان تا بهبود دستگاه گوارش ادامه داد.

سردرد با مبداء كبدى‏

درد طرف راست سر وجود آفت و آسيب در كبد مثل سنگ كيسه صفرا، تورم كيسه صفرا، عفونت‏هاى مجارى صفراوى، يرقان‏ها و بيمارى‏هاى ديگر كبدى را نشان مى‏دهد.

درمان:

رب انار، آب انار، آب آلو، آب غوره، عرق كاسنى، آب سرد و اگر به‏توانند نان را در سركه خورد كرده ميل نمايند.

سردرد با مبداء بيمارى‏هاى طحال‏

علائم:

درد سر بيشتر در طرف چپ خودنمايى مى‏كند و ضعف و درد در طرف چپ شكم زير آخرين دنده‏ها.

درمان: در اينجا نيز نان و سركه مفيد است. خيار دشتى يا كمبيزه كبر و عرق پودينه به صورت مخلوط روزى 2 استكان صبح و عصر ميل نمايند و معالجه بيمارى‏هاى كبد را دنبال كنند.

سردرد با مبداء بيمارى‏هاى رحمى، كليه، حجاب حاجز و روده‏ها كه در بيمارى‏هاى رحمى كمبود خون حيض و درد وسط و جلو سر، كليويها دردشان در پشت سر و در حجاب حاجز (ديافراگم) درد در وسط سر مايل به جلو، در مبتلايان به بيمارى‏هاى روده‏اى درد در قدام نزديك پيشانى است.

درمان: درمان اين‏گونه سردردها را بايستى به از بين بردن مبداء اصلى آن پرداخت و در درمان عضو معيوب كوشيد.

سردرد با مبداء ضعف دماغى‏

در اينجا علائمى مانند كدورت حواس، ظهور آفت در رفتار و اعمال دماغى، اختلال در تخيل افكار، وجود هيجان و ناآرامى و پيدايش سردرد به هنگام تحريك و تهييج براى صاحب آن، مانند شنيدن صداهاى شديد بوييدن بوى‏هاى مختلف.

درمان:

تقويت دماغ نمايند، گوشت پرندگان با نخود پخته و كمى زعفران و دارچين و گلاب اضافه نموده ميل نمايند. كمپوت ميوه‏ها و شربت صندل به كار ببرند، روغن گل يا گلاب و كمى

سركه بر سر به‏مالند. قرنفل را نرم كوبيده در گلاب حل كرده به سر به‏مالند. سيب، عنبر، گلاب بويند در بهبودى مزاج و پاكسازى آن به‏كوشند و از نسخه زير استفاده نمايند.

نسخه: [1]

مغز بادام 50 گرم‏

نسخه شفا –  گل و گياه ؛ ص71

مغز پسته 50 گرم‏

مغز فندق 20 گرم‏

گل گاوزبان 5 گرم‏

گل بنفشه 5 گرم‏

تخم گشنيز 5 گرم‏

گل سرخ 5 گرم‏

شكر 250 گرم‏

همه را نرم كوبيده، روزى سه قاشق غذاخورى ميل نمايند. (به صورت قائوت)

نسخه ديگر: [2]

مغز بادام 60 گرم‏

خشخاش 5 گرم‏

شاه‏دانه 5 گرم‏

گل سرخ 10 گرم‏

نبات 250 گرم‏

همه را نرم كوبيده روزى سه قاشق مرباخورى كف‏لمه‏ «1» نمايند.

سردرد پس از بيدار شدن از خواب‏

در اينجا بايستى پاكسازى خلط غالب را نمايند و خاكستر را در سركه حل كرده و بر شقيقه و پيشانى بمالند. خاكستر چوب انجير را در سركه حل كرده استفاده نمايند. مانند دستور فوق به صورت ماليدنى (در اينجا منظور استفاده از املاح خاكستر است).

سردرد به دنبال بيمارى‏هاى زير

بعد از استفراغ كردن زياد، بعد از خونگيرى و ادرار زياد، بعد از خونريزى‏هاى زياد زنانگى و نفاس، بواسيرى، بعد از بيدارى‏هاى مفرط و بى‏خوابى‏هاى شديد و پس از پيدايش غم و اندوه زياد و بعد از زيادى، شدت زكام، نزله، خون‏ريزى‏هاى بينى و نيز پس از گرسنگى سردرد شروع مى‏شود.

درمان:

در اينجا بايستى از غذاهاى رقيق و مايعات استفاده شود آب جو يا مالشعير مفيد است.

______________________________

(1)- چيزى را در كف دست نهادن و به دهان ريختن‏

گوشت پرندگان فربه سوپ مرغ و جو و آبگوشت‏هايى كه از گردن بزغاله شيرخواره تهيه شده باشد و نيز حريره نشاسته ميل نمايند. روغن بادام، روغن كنجد، روغن قلم گاو، پيه مرغ بر سر و بدن به‏مالند و با آب گرم سر را به‏شويند و سر را ببندند.

سردرد به دنبال عمل زناشويى‏

اين‏گونه سردردها در افراد ضعيف و زياده‏رو ديده مى‏شود.

درمان:

شير گاو جوشانده مرتبا بنوشند روغن بنفشه در بينى چكانند مرتبا دوش آب نيم‏گرم گيرند زرده تخم‏مرغ عسلى شده و گوشت ماهى و اغذيه رقيق و مايعات خورند.

نسخه:

ثعلب 15 گرم‏

شقاقل 15 گرم‏

بهمن سرخ 10 گرم‏

بهمن سفيد 10 گرم‏

همه را نرم كوبيده در 250 گرم عسل ريخته، روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

اگر مزاج بيمار گرم باشد از كمپوت به و سيب استفاده نمايند.

سردرد به علت وجود تب‏

اين‏گونه دردها در هنگام تب پيدا شده و در وقت قطع تب بهبودى مى‏يابد.

درمان:

سركه و گلاب و روغن گل را مخلوط كرده به پيش سر بمالند. اگر هوا گرم باشد پاها را با آب سرد و اگر هوا سرد باشد پاها را با آب گرم پاشويه كنند.

صندل، آب خرفه، و بارهنگ بر سر ضماد نمايند اگر بى‏حالى شديد باشد شير زن بر سر دوشند. اگر در اثر بدى كار معده و غيره تب عارض شده باشد تنقيه معده نمايند. سپس تقويت معده در گل قند و آب تمر هندى كنند، اگر سردرد به علت تب عفونى و عفونت كلى خون باشد در اينجا سنگينى سر شدت بيشترى داشته و زانوها درد دارد و دانه‏هاى قرمز رنگى روى پوست پيدا مى‏شود زبان بسيار خشك، چشم‏ها فرورفته و تب در حد اعلاى درجه مى‏باشد كه بايد تنقيه و پاكسازى خلط غالب نمايند.

عرق كاسنى، عرق گاوزبان، عرق بيدمشگ ميل نمايند. گلاب و قند هم استفاده شود، سركه و گلاب آميخته بو كنند. سوپ مرغ، سوپ ماش، سوپ جو و مرغ، گشنيز، كدو، اسفناج ميل نمايند. ريشه كرچك و زنيان را كوبيده بر سر ضماد مى‏نمايند.

سردرد در تعقيب ضربه و سقطه‏

علائم:

وجود حادثه يا تصادم و يا عامل ضربه، سقطه‏ «1» و آثار آن در ضربه‏هاى سر و تصادفات اگر شكستگى در كار نباشد، ترس از شدت درد و ورم در ميان باشد اگر بيمار داراى فشار خون و زيادى خون باشد مقدارى از آن را مى‏توان گرفت تا از فشار و قدرت آن كاسته شود، درد بيمار كمى آرام گيرد و فشار درون جمجمه كمتر شود.

مورد، گل رس، آرد جو، آرد عدس، ماميثا، حضض، اقاقيا، صندل و روغن گل را مخلوط كرده به محل ضربه ضماد نمايند تا از هماتوم و خونريزى زيرجلدى جلوگيرى شود. جمجمه محكم‏تر گردد.

روغن گل و سركه نيز مفيد است. اگر بيمار دچار تب، ورم و قرمزى شديد محل ضربه باشد بايد از صندل سرخ، گل ارمنى به صورت كوبيده‏ى نرم كه در آن تاج‏ريزى حل شده باشد به محل درد ضماد نمايند. اگر ورم و درد كمتر نشد آنها را در سركه پخته به محل ضماد كنند.

اگر اختلالات حواس به وجود آمد و تب نيز پيدا شود آثار ورم مغز خون‏ريزى داخلى مشهود است. از چوب درخت گز، پوست انار و ميوه كاج، كندر و گل سرخ كه همه را درهم كوبيده و نرم كرده باشند مى‏توان به صورت ضماد استفاده نمود. آرد جو، گل زوفا، برگ بيد و روغن گل به محل ضربه ضماد نمايند. گل بنفشه، سيب، گلاب براى بوييدن اين‏گونه بيماران مفيد است.

داروهاى زير به صورت پاشويه بر تمام سردردهاى مزمن موثر مى‏باشد:

[نسخه: 1]

گل خطمى، بابونه، مغز ناخنك، گل زوفا، تاج‏ريزى، خردل سبوس گندم كه بايستى همه را جوشانده به صورت پاشويه استفاده نمايند (از هركدام به مقدار كافى براى سه روز).

نسخه ديگر: [2]

گل بنفشه، گل خطمى، از هريك 25 گرم، سبوس گندم 75 گرم، آب 4 بطرى جوشانده به صورت پاشويه استفاده شود. نسخه زير براى تسكين سردردهاى كهنه و پاكسازى مغز از ژرم بيمارى‏زا و گريپ‏هاى فصلى و مقاوم نافع است.

صبر زرد 5 گرم، عصاره ريشه شيرين‏بيان 25 گرم، شويد 5 گرم، مصطكى 5/ 2 گرم، صبر زرد را بايد يا آب باديان يا آب كاسنى يا گلاب حل كرده و سپس بقيه داروها را به آن مخلوط كرده روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

نسخه مسكن ديگر: [3]

ايارج فيقرا 15 گرم، شحم خنظل‏ «2» 5 گرم، تربد 5/ 2 گرم، افنيمون 5 گرم،

______________________________

(1)- سقطه: واقعه شديد.

(2)- هندوانه ابو جعل‏

سقمونيا (يا محدوده) 5 گرم، مقل 5 گرم همه را كوبيده در آب كرفس حل كرده روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

نسخه ديگر: [4]

تخم اسفند كوبيده 25 گرم، آب انگور يك بطر درهم جوشانده تا نصف شود. مغز گوسفند به كار برند و يا مغز مرغ را با آب انار مخلوط كرده به بيمار به‏خورانند. جوشانده آب اسطوخودوس را در شربت عسل حل كرده تجويز نمايند (اسطوخودوس 10 گرم در يك ليوان جوشيده شده و صاف كرده و آن را با 250 گرم عسل مخلوط كرده به تدريج مصرف نمايند).

زعفران، موميايى و كندر را ساييده در سفيده تخم‏مرغ حل كرده به قسمت ضرب ديده ضماد نمايند. يا برگ كلم، مورد، مرزنجوش را كوبيده ضماد كنند. در تعقيب ضربه‏هايى كه مغز تكان خورده و باعث سردرد شده باشد. پنج گرم اسطوخودوس را جوشانده در سه نوبت صاف شده آب آن را با عسل ميل نمايند.

پيدايش سردرد در تعقيب بوهاى زننده‏

بعضى از افراد به محض بوييدن چيزى دچار سردرد شديدى مى‏گردند كه اين نوع خود باعث زحمت زياد بيمار است. زيرا كمتر وقتى و زمانى است كه آدمى دچار اين‏گونه بوها نشود چه در گذرگاه‏ها و چه در محل كار و غيره. هميشه ممكن است بويى خوش يا ناخوش در هوا پراكنده شده باشد.

درمان: برحسب بوى پراكنده شده در هوا بايستى داروى آن انتخاب شود. مثلا اگر از بوهاى گرمى‏جات باشد كافور، بنفشه، گل نيلوفر، سيب درختى، گشنيز تر بو كنند. روغن بنفشه يا نيلوفر يا بادام در بينى به‏مالند، اگر از بوهاى بد و ناراحت‏كننده باشد بايستى بيمار دوش آب گرم گرفته سر را بشويد و قدرى گلاب و سركه در بينى بمالد.

سردرد در تعقيب تب‏هاى زياد و يا ناراحتى‏هاى شديد روحى‏

در اينجا بايستى مزاج بيمار را پاك‏سازى كرده از امتلاء و پرى دستگاه گوارش جلوگيرى به عمل آورد. عرق كاسنى روزانه ميل نمايند، روغن بنفشه در بينى به‏چكانند از اشياى خوش‏بو استفاده كنند. سر را با گلاب و صندل بشويند يا حضض و يا روغن گل بر سر به‏مالند و پنج گرم اسطوخودوس را جوشانده آب آن را در نصف ليوان گلاب ريخته به تدريج بدهند.

سردرد در تعقيب مشروبات الكلى‏

در كشورهايى كه مشروبات الكلى مصرف مى‏شود اين‏گونه سردردها ديده مى‏شود. درمان آن را با سكنجبين و جوشانده شبت آغاز مى‏كنند تا بيمار استفراغ كند. معده از امتلاء و مصموميت الكل پاك گردد اگر مزاج بيمار گرم باشد، 5/ 2 گرم سقمونيا را در نصف ليوان آب انار حل كرده يا شيرخشت را در آب آلو يا در آب تمر ريخته كمى گلاب اضافه نموده تجويز نمايند.

در سردمزاجان از ايارج فيقرا استفاده مى‏شود شربت انار، شربت سيب، شربت به، شربت آب غوره، شربت صندل را با آب سرد مخلوط كرده و استفاده نمايند. اگر بيمار داراى مزاجى بسيار گرم باشد شيره خرفه با چهار عرق خنك (عرق كاسنى، عرق تمشك، عرق شاه‏تره، عرق بيدمشك) تجويز كنند. در ابتدا با سركه و روغن گل و گلاب سر را بشويند و در انتها يا بعدا روغن بابونه يا روغن سوسن را نيم‏گرم كرده به سر به‏مالند و سعى كنند كه بيمار بخوابد اگر بيمار داراى التهابات داخلى يعنى حالت گريه و داد كشيدن باشد از دوغ ترش مى‏توان استفاده كرد و پاهاى او را در آب سرد مى‏توان قرار داد، يا روغن بنفشه را با قدرى نمك ممزوج كرده بر كف پاها به‏مالند يا با جوشانده گل بنفشه بابونه و نمك پاشويه نمايند.

سردرد به علل متعدد ديگر

مثل سردردى كه در تعقيب خوردن غذاهاى فاسد و چرب، غليظ و مسموم‏كننده يا هر عامل ديگرى كه باعث بالا رفتن فشار داخل جمجمه باشد چه غذايى چه ضربه‏اى، چه روحى و هيجانى، يا بويى حتى گاهى در اثر مشاهده اشياء و گاهى به علت شنيدن يك خبر ممكن است سردردهايى به وجود آيد، زمانى در اثر شنيدن صداهايى ممكن است به شدت سردرد افزوده گردد. اين‏گونه سردردها در تمام سر خود را نشان مى‏دهد و در اثر كوچك‏ترين عامل تحريكى به شدت سردرد افزوده مى‏شود. حتى گاهى بيمار از ديدن روشنايى تنفر دارد و در تاريكى و تنهايى احساس آرامش و سكون مى‏نمايد اين‏گونه بيماران دوست دارند كه در وقت سردرد چشم خود را بسته نگاه دارند و گاهى احساس مى‏كنند كه سرشان مى‏خواهد بتركد (اين اصطلاح از زبان خود بيماران است).

درمان:

در بالا بودن و ازدياد خون، فصد و كم‏كردن خون مؤثر است. اگر بيمار چاق پرخون و داراى مزاجى گرم باشد شربت انار تجويز نمايند، در سودامزاج‏ها شربت افتيمون دهند و عرق‏

گل گاوزبان را در قند حل كرده با تخم ريحان به كار برند در صفراوى مزاج‏ها آب تمر هندى و چهار عرق‏هاى خنك دستور دهند.

نسخه‏هاى زير براى اين‏گونه سردردها مؤثر است‏

نسخه: [1]

سنا 15 گرم‏

هليله كابلى 15 گرم‏

آمله 15 گرم‏

شير گاو يك ليوان‏

عسل 200 گرم‏

همه داروها را نرم كوبيده در شير و شربت عسل حل كرده روزى سه استكان ميل نمايند.

نسخه: [2]

هليله كابلى 10 گرم‏

هليله سياه 10 گرم‏

پوست هليله زرد 10 گرم‏

آمله 10 گرم‏

مصطكى 5 گرم‏

باديان 10 گرم‏

اسطوخودوس 5 گرم‏

داروها را نرم كوبيده و ساييده در شربت عسل حل كرده و يا جوشانده آنها را پس از صاف كردن در عسل ريخته روزانه سه استكان ميل نمايند.

نسخه: [3]

هليله كابلى 10 گرم‏

پوست هليله زرد 10 گرم‏

گل سرخ 10 گرم‏

اسطوخودوس 10 گرم‏

تخم گشنيز 10 گرم‏

ترنجبين 50 گرم‏

همه را نرم كوبيده در 250 گرم عسل ريخته روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

سردرد های ميگرنى‏

اين دردها بيشتر يك‏طرفه و دل‏زننده توأم با حالت تهوع و تيركشنده، در زنان شروع آن هم‏زمان با درد قاعدگى، گاهى ارثى بودن آن و چند عوامل ديگر را مى‏توان به علل فوق افزود،

بحث علمى اين‏گونه سردردها در اول كتاب آمده است.

درمان:

مطابق دستورات گذشته خلط غالب بدن را بايستى از بين برد در دموى مزاج‏هايى كه پرخونى زياد آنها را آزار مى‏دهد، بايد خون‏گيرى به عمل آيد. در صفراوى مزاج‏ها پاكسازى صفرا از بدن و دادن شربت گشنيز، بوييدن كافور و خوردن شير، شكر و گل بنفشه، گل نيلوفر و گل خطمى مؤثر است. برگ خطمى، برگ كاهو، گل سرخ را جوشانده آب آن را به موضع درد بمالند. يا كوبيده تخم كاهو و پوست خشخاش به محل درد گذراند، در بلغمى مزاج‏ها پاكسازى بدن را به وسيله ايارج فيقرا كرده و از جوشانده بابونه درمنه تركى، آويشن شيرازى و شبت سر را بشويند، بابونه مغز ناخنك، شبت، شنبليله و كتان را كوبيده ضماد نمايند و يا از ضماد حنا با قدرى نمك يا ضماد صمغ عربى، سداب يا پوست ريشه كبر، يا خيار دشتى و يا پياز عنصل و فرفيون استفاده نمايند. اگر درد ساكت نشود كوبيده‏ى 10 گرم تخم كاهو، پنج گرم مر، پنج گرم پوست خشخاش پنج گرم، كتيرا و بذر النبج را در گلاب حل كرده به محل درد ضماد نمايند و حتى المقدور مخدرات ندهند. ضماد زير در تسكين اين‏گونه دردها نيز مؤثر است:

صمغ عربى 10 گرم‏

زعفران 6 نخود

مر 5 گرم‏

خون سياوشان 5 گرم‏

پوست خشخاش 5 گرم‏

همه را نرم كوبيده در سفيده تخم‏مرغ حل كرده به محل درد ضماد نمايند.

نسخه: [1]

سنا 10 گرم‏

قرنفل يا ميخك 10 گرم‏

بسباسه 10 گرم‏

انيسون 10 گرم‏

زعفران 1 گرم‏

گل سرخ و مر از هركدام 5 گرم‏

همه را نرم كوبيده در 250 گرم عسل ريخته مخلوط كنند، روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

نسخه: [2]

ايارج فيقرا 5 گرم‏

تخم گشنيز 5 گرم‏

پس از كوبيدن و نرم كردن سه شب به صورت كف‏لمه ميل نمايند.

نسخه: [3]

غاريقون 10 گرم‏

اسطوخودوس 15 گرم‏

ايارج فيقرا 30 گرم‏

سقمونيا 5/ 2 گرم‏

شحم حنظل 5/ 2 گرم‏

انيسون 10 گرم‏

مصطكى 10 گرم‏

هليله زرد 10 گرم‏

هليله سياه 10 گرم‏

آمله 10 گرم‏

همه را نرم كوبيده در 250 گرم عسل ريخته روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

نسخه بنام مفرح جالينوسى: [4]

آمله مقشر 25 گرم، 7 روز در شير خيسانده و پس از خارج كردن از شير سه روز در گلاب نگه‏دارى كرده و پس از خارج كردن از گلاب با گل گاوزبان، تخم خرفه از هركدام 25 گرم، صندل سرخ و سفيد، باديان، سنبل از هركدام 10 گرم، تخم گشنيز، بهمن سرخ و سفيد، دارچين، طباشير، پوست نارنج، ابريشم مقرض، كهربا از هركدام 5 گرم، مرواريد و بسد يا با ريشه مرجان از هركدام 5/ 2 گرم، همه داروها را نرم ساييده در شربت سيب يا شربت به يا عسل به اندازه نيم كيلو حل كرده روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

معجون فوق براى گرفتگى جلو قلبى و اختلالات فكرى و سرگيجه و بيمارى صرع و دردهاى شقيقه‏اى و بيمارى ماليخوليا مؤثر است.

نسخه: [5]

قثاء الحمار يا خيار دشتى و افسنتين را در آب و روغن زيتون ريخته كمى جوشانده تا سفت شود از اين دارو براى تسكين درد به محل بيمارى ماليده مى‏شود و با آب آن دو جوشانده (بدون روغن) سر را مى‏توان شست.

نسخه بوييدنى: [6]

ساييده فلفل سياه يا دار شيشعان يك گرم، زنيان يك گرم، ميخك 5 دانه همه را بسيار نرم ساييده بو كنند يا تنباكو ساييده بو نمايند.

نسخه: [7]

مرزنجوش 20 گرم‏

بابونه 20 گرم‏

قسط 5 گرم‏

مغز ناخنك 5 گرم‏

همه را نرم كوبيده در لعاب تخم شنبليله ريخته به محل درد ضماد نمايند، اين دارو براى دردهاى ساير بدن به صورت ضماد به كار برده مى‏شود.

نسخه: [8]

صمغ عربى 5 گرم‏

سداب 5 گرم‏

زعفران 5/ 2 گرم‏

همه را در گلاب ساييده به محل درد به‏مالند.

نسخه: [9]

به‏طور كلى براى ميگرن مى‏توان از دستورهاى زير استفاده نمود. اين نسخه‏ها به تجربه رسيده و خيلى مؤثرتر از دستورات قبلى براى ميگرنى‏ها است.

مرزنجوش 10 گرم‏

بادرنجويه 10 گرم‏

اسطوخودوس 20 گرم‏

آويشن شيرازى 5 گرم‏

بابونه شيرازى 5 گرم‏

تخم گشنيز 5 گرم‏

مغز ناخنك 5 گرم‏

گل آروانه 10 گرم‏

گل نيلوفر 5 گرم‏

پر سياوشان 5 گرم‏

سداب 10 گرم‏

مريم گلى 10 گرم‏

هر روز صبح يك قاشق غذاخورى از داروى مخلوط شده فوق را در 2 ليوان ريخته كمى به‏جوشانيد قبل از هر غذا 2 فنجان ميل كنند.

نسخه براى سرشويه [10]

بادرنجويه 10 گرم‏

گل خطمى 10 گرم‏

گل نيلوفر 5 گرم‏

گل بنفشه 10 گرم‏

بابونه 20 گرم‏

تخم شويد 10 گرم‏

سداب 20 گرم‏

تخم گشنيز 15 گرم‏

روزانه جوشانده و به مدت 15 روز سر را بشويند.

نسخه براى استنشاق [11]

مرزنجوش 10 گرم‏

بابونه 5 گرم‏

گل بنفشه 10 گرم‏

يك قاشق مرباخورى در 2 ليوان آب كمى به‏جوشانند گرم گرم در كف دست ريخته استنشاق نمايند.

نسخه بوكردنى [12]

مرزنجوش 5 گرم‏

سياه‏دانه 5 گرم‏

بابونه 5 گرم‏

انيسون 5 گرم‏

گل نيلوفر 5 گرم‏

همه را نرم كوبيده در يك استكان گلاب و يك استكان سركه ريخته روزانه بو كنند. اين دارو را مى‏توان در گوش‏ها و به محل درد ماليد داروى مؤثر ماليدنى ديگر، سداب است كه مى‏توان 5 گرم از آن را كوبيده حل كرده بو كنند و در بينى و گوش بر محل درد بمالند.

نسخه براى كشيدن دارو در بينى (انفيه): [13]

تنباكو يك گرم، هيل يك گرم خوب نرم ساييده هر دفعه مقدار بسيار كمى از آن را با يك نى در بينى بكشند.

نسخه براى پاشويه [14]

گل خطمى 15 گرم‏

مغز ناخنك 15 گرم‏

گل زوفا 3 گرم‏

تاجريزى 3 گرم‏

سبوس برنج 20 گرم‏

گل پنيرك 15 گرم‏

گل بنفشه 15 گرم‏

همه را مخلوط نموده جوشانده به مدت 15 روز پاشويه نمايند.

نسخه براى ضماد به محل درد [15]

بابونه شيرازى 15 گرم‏

شبت 15 گرم‏

سداب 10 گرم‏

مورد 15 گرم‏

بزر النج 5 گرم‏

تخم گشنيز 10 گرم‏

همه را نرم كوبيده هر شب يك قاشق غذاخورى از آن را مثل حنا خيس كرده به محل درد ضماد نمايند.

نسخه ديگر براى (انفيه) [16]

سياه‏دانه 5 گرم‏

بادرنجويه 5 گرم‏

انيسون 5 گرم‏

همه را نرم كوبيده در يك كيسه نازك ريخته مرتبا بو كنند.

نسخه: [17]

انيسون را جوشانده بخور دهند و آب آن را نيز استنشاق نمايند و كبابه چينى را نرم كوبيده با گلاب خمير كرده به قسمت جلوى سر بمالند (فونتانل).

زكام يا گريپ – سينوزيت

در اصطلاح گياه درمانى اگر آبريزش از بينى به طرف خارج باشد زكام، اگر به طرف حلق و سينه رهسپار گردد نزله نامند. اين خود زمينه را براى برونشيت و ورم ريه و ساير بيمارى‏هاى ريوى مستعد مى‏سازد چه مزاج بيمار گرم و چه سرد، باشد بايد تا سه روز بجز آش جو هيچ طعام آشاميدنى به بيمار ندهند.

عناب، سه‏پستان، گل اروانه، بنفشه به صورت جوشانده به كار برند و از غذاهاى سرخ كرده و ترش بسيار سرد و محرك به‏پرهيزند. نيز از ماش، اسفناج، سبوس گندم، نشاسته به صورت حريره و روغن بادام و شكر استفاده نمايند. اگر بيمارى كه مبتلا به زكام است بر روى شكم به‏خوابد و صورت را روى بالش گذارد تا ماده به‏تواند بهتر جارى شود در بهبودى بيمار مؤثر است زيرا در اين صورت مايعات از حلق به طرف پايين سرازير نمى‏شود. مبتلايان به زكام بايد حتما سر را پوشيده دارند و از هواى سرد و شمالى به‏پرهيزند، هرچند عطش داشته باشند نبايد آب سرد بنوشند. اين‏گونه بيماران كمتر به‏خوابند زيرا ماده بيمارى‏زا بيشتر مى‏تواند به سوى حلق سرازير شود و بيشتر به حالت نيمه نشسته بسر برند و استراحت كامل كنند.

نسخه: براى مزكوم يا صاحب زكام‏

ريشه ايرسا 10 گرم‏

كتيرا 5/ 2 گرم‏

ريشه شيرين‏بيان 10 گرم‏

همه را نرم كوبيده خوب ساييده خمير كرده به صورت قرص‏هايى به اندازه مغز پسته تهيه كرده و مدام در دهان قرار دهند.

و در وقت خواب گشنيز، كتيرا و گل بنفشه را كوبيده با نبات ساييده يك قاشق مرباخورى ميل نمايند.

گفتار بقراط (اگر ماده نزله به سوى ريه ريزش كند پس از چندى به چرك مبدل خواهد شد).

اين نيز پايه اوليه بيمارى‏هاى ريوى به علت سينوزيت‏ها، مى‏باشد. جويدن يخ و آب خيلى سرد همه مولد نزله‏اند.

درمان زكام در هواى گرم‏

گل بنفشه 30 گرم‏

عناب 30 گرم‏

سه‏پستان 10 گرم‏

ريشه خطمى 15 گرم‏

تخم خطمى 15 گرم‏

همه را كوبيده 7 روز جوشانده صبح و عصر ميل نمايند.

از شيرخشت مى‏توان در اينجا استفاده نمود شربت بنفشه، نيلوفر و ماء الشعير مفيد است ماليدن روغن بنفشه در بينى مؤثر است. صندل، گل سرخ، كافور، گلاب و سركه را مدام بويند اگر گلودردى بدون چرك همراه زكام باشد. از پخته عدس و پوست انار و پوست بلوط مى‏توان غرغره نمود براى اينكه زكام به ريه‏ها آسيبى نرسانند مى‏توان از فرمول زير استفاده كرد.

گل گاوزبان 20 گرم‏

شاه‏تره 10 گرم‏

برگ كاسنى 20 گرم‏

غافث 20 گرم‏

بارهنگ 20 گرم‏

بسفايج 10 گرم‏

ريشه شيرين‏بيان 20 گرم‏

كشمش 30 گرم‏

اين مقدار را نيم‏كوب كرده روزانه 15 گرم از آن را جوشانيده با شيره كدو و تخم خربزه مخلوط كرده صبح ناشتا و عصر ميل نمايند.

زكام در هواى سرد

اگر علت آن هواى بسيار سرد باشد، نوشيدن و بر سر و رو ريختن آب خيلى سرد خوب نيست اين سردردها با سنگينى سر، كدورت حواس و كسالت روان و روحى و خروج رطوبت غليظ و سفيد يا كبودرنگى از بينى و حلق همراه است.

درمان: جوشانده بابونه، گل بنفشه، مغز ناخنك، مرزنجوش، و شبت را انتخاب كرده سر را به‏شويند و سياه‏دانه بوداده و انيسون بو كنند. از جوشانده انجير 10، دانه مويز 30 دانه در عسل ريخته صبح و ظهر و شب ميل نمايند. يا 10 گرم تخم كتان را بو داده در يك استكان عسل ريخته سه مرتبه ميل نمايند. اگر آب‏ريزش بينى زياد باشد از جوشانده انيسون بخور دهند و اگر عطسه زياد باشد از آب بادروج در بينى كنند (بادروج گياهى است كه به آن ريحان كوهى نيز گويند و تخم آن بسيار كوچك و سياه‏رنگ بوده كه به آن تخم شربتى گويند و در فارس زياد ديده مى‏شود) يا اينكه پودر تنباكو بو كنند.

نسخه: [1]

جوز هندى 5 گرم‏

مصطكى 10 گرم‏

صمغ عربى 10 گرم‏

همه را نرم كوبيده با گلاب خمير كرده قرص‏هايى به اندازه نخود تهيه و مرتبا در دهان گذارند و آب آن را بلع نمايند.

نسخه براى زكام‏هاى مزمن و كهنه [2]

زعفران 5/ 2 گرم‏

ماميران 1 گرم‏

جوز هندى 5 گرم‏

ماميثا 1 گرم‏

صمغ عربى 5 گرم‏

حضض 10 گرم‏

صندل سرخ 5 گرم‏

صندل سفيد 5 گرم‏

حناء 5 گرم‏

عدس 1 گرم‏

همه را نرم كوبيده در سفيده تخم‏مرغ حل كرده و شب به شب اندكى از آن را با گلاب مخلوط نموده وقت خوب بر سر به‏مالند و صبح حمام كنند.

زكام در افراد پرخون و فشارخونى و چاقها

علائمى چون سرخى صورت و چشم‏ها، سنگينى سر، كدورت حواس و شيرينى دهن مايل به بوى بد خروج مايعات سفت مايل به سرخ از بينى و غيره همراه است.

درمان:

اين بيماران بايستى فصد شوند تا مقدارى از خون آنها كم شود. سپس از شربت بنفشه، عناب و سه‏پستان و غيره بدن را پاكسازى نمايند ماء الشعير نوشند. اگر لازم شود كه آب‏ريزش بينى را بند آورند از شربت عناب و شربت گل بنفشه و اگر سيلان و رقيق شدن مايعات بينى لازم باشد از جوشانده بابونه و مرزنجوش و مغز ناخنك و غيره استفاده نمايند اين جوشانده را بايستى از طريق سرشويه هم به كار ببرند.

تبخير عود يا سندورس يا مرزنجوش براى اين‏گونه بيماران مفيد است كه مى‏توان مقدارى از اين داروها را جوشانده به صورت بخور در فضاى اطراف بيمار قرار داد.

اگر آب‏ريزش بينى خيلى رقيق باشد شربت گل بنفشه خورند كه منضج است اگر لازم باشد كه ماده مرتبا خارج شود از دادن شربت‏هاى سفت‏كننده ماده خوددارى شود. اگر ماده غليظ

باشد و باعث درد شديدى شده باشد بايستى براى رقيق شدن و سيلان و جارى شدن آن از تبخير كاغذ و عنبر و كنجد استفاده نمايند. يا سنگ داغ را در سركه انداخته يا سبوس در سركه گرم ريخته بخور دهند. ماء الشعير نيز مفيد است يا اينكه ماء الشعير را در روغن بادام و نبات و گلاب و آب انار ريخته ميل نمايند.

نسخه‏هاى زير هم براى گريپ و هم براى برونشيت حاصله در تعقيب زكام مؤثر است‏

شربت بنفشه با تركيب زير

گل بنفشه 30 گرم‏

پر سياوشان 20 گرم‏

خارخشك 50 گرم‏

روزى 10 گرم از آن را جوشانده صبح و عصر ميل نمايند (هر قسمت را با 2 ليوان آب بجوشانند).

شربت زير نيز براى سردردهاى سخت، ذات الريه، دردهاى قولنجى، دردهاى كليوى و سرفه نافع است كه به نام شربت فريادرس معروف است.

گل گاوزبان 5 گرم‏

صندل سفيد 5 گرم‏

پر سياوشان 5 گرم‏

عود الصليب 5 گرم‏

ريشه شيرين‏بيان 50 گرم‏

باديان 10 گرم‏

گل‏سرخ 10 گرم‏

تخم گل خطمى 30 گرم‏

مويز 100 گرم‏

همه را پس از نيم‏كوب كردن، ده قسمت كرده، هر قسمت را شب در 2 ليوان آب جوش خيس نموده صبح ناشتا پس از جوشانيدن يك ليوان ميل نمايند و بقيه را عصر استفاده كنند (مويزها را مى‏توان به هر قسمت مقدارى اضافه نمود زيرا آنها را نبايستى كوبيد).

زكام در مزاج صفراوى‏

علائمى چون سوزش چشم و سر، سيلان اشك، تلخى دهان، عطش، خروج رطوبت از دهان و بينى.

درمان:

فلوس يا خيار شنبر را در آب ميوه‏ها يا سكنجبين ريخته ميل نمايند (5/ 2 گرم فلوس در

يك ليوان آب سكنجبين) شربت سه‏پستان نوشند از جوشانده گل بنفشه، گل خطمى، برگ كاهو و پوست خشخاش سر را بشويند. با گلاب و ماء الشعير غرغره نمايند.

زكام در مزاج بلغمى‏

اين بيمارى در اين مزاج آسيب فراوانى نمى‏رساند زيرا مزاج هر دو يكى است.

درمان:

از جوشانده گل زوفا، ريشه شيرين‏بيان، انجير، گل قند و ترنجبين تليين مزاج نمايند عوض آب، گلاب بنوشند حريره از سبوس گندم و مغز بادام مفيد است اگر لازم باشد كه ماده يا مايع خروجى بينى رقيق شود از جوشانده بابونه شبت، مغز ناخنك، آويشن سر را به‏شويند، اگر سيلان تمام شود مى‏توان از تبخير شكر سرخ يا كاغذ يا سنبل يا دانه اسفند، سندروس، كندر، مر، ميعه، سايله، و يا از قسط استفاده نمود.

زكام در مزاج سوداوى:

مزاج‏هاى سوداوى كم‏تر گريپ مى‏شوند و اگر مبتلا شدند آسيب بيشتر مى‏بينند زيرا خشكى چشم‏ها، سنگينى سر و خشكى بينى، سردرد شديد، در اينجا بيشتر ديده مى‏شود. دهان بوى چيز سوخته مى‏دهد و بوى دود از بينى و دهان احساس مى‏شود و زود تبديل به عفونت سينوس‏ها مى‏گردد.

درمان:

با جوشانيده برگ خطمى، گل بنفشه، برگ كاهو، كدو، سر را به‏شويند، ماء الشعير خشخاش و حريره از شكر و نشاسته مفيد است. اگر سده يا ماده بيمارى‏زا تمام شد مى‏توان از تبخير سندروس استفاده نمود.

برونشيت در تعقيب گريپ‏

در نزله‏هاى سخت كه با سوزش حلق و سينه همراه است مى‏توان از لعاب به دانه يا عرق گل لاله استفاده كرد اگر شربت بنفشه به آن اضافه شود بهتر است و ريشه كاسنى را نيز جوشانده روزى سه ليوان ميل نمايند (10 گرم براى هر ليوان) كه باعث باز شدن صدا و صاف شدن آن مى‏گردد. اگر صداى بيمار گرفت كه آن نشانه ورم حلق و طناب‏هاى صوتى مى‏باشد بايستى از نسخه زير استفاده نمود.

كتيرا 5 گرم‏

نبات 40 گرم‏

مرمكى 5 گرم‏

عصاره شيرين‏بيان 5 گرم‏

همه درهم مخلوط كرده روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند اگر از اين هم صداى بيمار باز نشد از چوب چينى و عشبه و غيره مى‏توان استفاده نمود. براى باز شدن صدا باز دستوراتى در مبحث سينه‏دردها وجود دارد.

آب‏ريزش و عطسه زياد فصلى (رينيت آلرژيك)

قبلا درباره علت اين بيمارى در مبحث آلرژى بحث شده است. در اينجا به درمان آن از طريق گياه درمانى اشاره مى‏شود، لازم به توصيه است كه بيماران مبتلا بايستى تا پايان آخرين علائم درمان را ادامه داده و بيماران زيادى با درمان زير بهبودى حاصل كرده‏اند.

درمان:

مرزنجوش 5 گرم، چهار قسمت كرده هر قسمت را در 2 ليوان آب جوشانده صاف نموده در محل خنكى نگه‏دارى كنند روزى شش مرتبه مقدارى از آن را استنشاق نمايند. (آب آن را در بينى كشند).

مرزنجوش 20 گرم‏

بادرنجويه 20 گرم‏

اسطوخودوس 20 گرم‏

تخم گشنيز 5 گرم‏

مغز ناخنك 10 گرم‏

گل بنفشه 10 گرم‏

پر سياوشان 40 گرم‏

آويشن شيرازى 5 گرم‏

بابونه شيرازى 5 گرم‏

داروهاى زير را پس از نيم‏كوب كردن 12 قسمت كرده هر قسمت را پس از شستن در يك ليوان آب جوش ريخته پس از 5 دقيقه جوشانيدن ميل نمايند. هنگامى كه داروها مى‏جوشد مى‏توان سر را روى بخور آن گرفت و بخور داد.

اگر بيمارى آلرژيك يا گريپ فصلى سخت باشد بايستى 5 گرم سياه‏دانه را نيم‏كوب كرده در نصف استكان آب جوشانده تا به نصف برسد. سپس آن را صاف كرده و در يك قاشق روغن زيتون تازه بى‏بو ريخته كمى گرم نمايند تا آبها تبخير شود سپس 3 مرتبه در روز در بينى بچكانيد.

براى استنشاق، آب داروى جوشيده شده كه در زير به آن اشاره شده است، مفيد است از آن براى غرغره نيز مى‏توان استفاده كرد.

گل بنفشه 10 گرم‏

بابونه شيرازى 5 گرم‏

مرزنجوش 10 گرم‏

اين مقدار را در سه نوبت و هر نوبت با يك بطر آب جوشانده شود، سپس سه‏

مرتبه يا بيشتر در بينى بكشيد. در عفونت سينوس‏ها نيز اين فرمول مورد استفاده قرار مى‏گيرد و بسيار موثر است.

توجه فرماييد:

داروى سينوزيت، همان داروى زكام يا گريپ است، داروى استنشاقى بالا، هنگام استنشاق (در بينى كشيدن) همه‏ى چرك‏هاى سينوس‏ها را به خوبى تخليه مى‏كند. طرز عمل بدين طريق است كه يك قاشق مرباخورى از داروى استنشاقى را در 2 ليوان آب كمى جوشانده سپس گرم گرم در بينى به‏كشند و هواى بينى را خالى كنند، اين عمل را سه مرتبه در روز (صبح- ظهر- شب) انجام دهند.

بى‏خوابى‏

اين بيمارى فكر و خيال را زايل، كم‏اشتهايى، كورى ذهن، حافظه مى‏آورد و باعث ضعف و سستى روزانه مى‏گردد.

اين مرض بيشتر مربوط به گرفتارى‏هاى روزانه است كه شب‏ها خود را نشان مى‏دهد و كمتر علل بيمارى دارد.

درمان: بيمار را در جايى كوچك كمى تاريك و كم‏نور استراحت دهند و كمى گلاب در آن محل بپاشند سر و صداى اطراف را كم كرده آرامش را برقرار سازند. غذاهايى مثل آش جو، آش كدو و كاهو، هويج تجويز كنند، زعفران، دارچين و پوست خشخاش را كوبيده بر پيشانى او به‏مالند تخم كاهو 5 گرم، تخم خرفه 5 گرم هر دو را نرم كوبيده در شربت قند حل كرده سه مرتبه در روز بدهند. شويد 5/ 2 گرم، گل بنفشه 5/ 2 گرم كوبيده هر سه ساعت در بينى به صورت انفيه به‏كشند و يك روز در ميان حمام كنند.

بى‏خوابى در مزاج‏هاى گرم‏

علائم:

سبكى سر، كمى حواس، وجود عطش، خشكى چشم‏ها و بينى و زبان و دهان، گرمى سر، غمگينى، طنين در سر و گوش‏ها، طويل بودن مدت بى‏خوابى.

درمان اين حالت‏

شربت نيلوفر بدهند. يا يكى از روغن‏هاى بنفشه يا بادام شيرين، كدو و يا گل سرخ را بر سر بمالند.

نسخه: [1]

گل بنفشه 10 گرم‏

برگ كاهو 10 گرم‏

برگ گشنيز 20 گرم‏

گل نيلوفر 10 گرم‏

گل سرخ 10 گرم‏

همه را نيم‏كوب كرده 7 قسمت نمايند. هر قسمت را در 3 ليوان آب جوش ريخته‏

پس از خيس خوردن جوشانده صاف نمايند صبح، ظهر و شب ميل كنند. با كمى گلاب روزى چند نوبت سر را ماساژ دهند. گل بنفشه و گل نيلوفر را مرتبا بو كنند.

خوردن كاهو، كدو، مرزنجوش، گشنيز تر، خيار، ماش و جوجه مرغ يا كبوتر موثر مى‏باشد پس از هضم غذا حمام مفيد است و از خوردن غذاهايى كه يبوست مى‏آورد بپرهيزند.

در حمام از آب جوشيده برگ سير يا برگ گشنيز تر، بذر النج، بادرنجويه، مغز ناخنك بر بدن بمالند. از يك يا چندتاى آنها مى‏توان مقدار لازم را استفاده كرد.

ماليدن 10 گرم بذر النج در شيره گشنيز تر بر سر مؤثر است. هر روز صبح از پاشويه زير استفاده كنند برگ كاهو، برگ بذر النج، گل نيلوفر، گشنيز تر، از هركدام 20 گرم جوشانده و پاشويه كنند. درمان همه بيخوابى‏ها برقرارى تعادل مزاج است و سپس ضد علت بى‏خوابى را بايد تجويز نمود. مثلا از مزاج‏هاى صفراوى دفع آن و در مزاج‏هاى سوداوى معالجه ضد آن و در غم و اندوه چاره آن را بايد نمود.

به‏طور كلى براى رفع بى‏خوابى دستور زير نافع است.

جوشانده برگ گشنيز، كاهو و يا زعفران و برگ شقايق، به صورت ماساژ سر توصيه مى‏شود.

بوييدن گل نيلوفر و زعفران، نيز ماليدن جوشانده گل بنفشه بر سر و بر شقيقه‏ها مفيد بوده و جوشانده گل بنفشه، گل نيلوفر، و برگ كاهو، خرفه و گل بنفشه براى سرشويى نيز لازم است.

براى خواب‏آلودگى و خواب زياد دستورات زير مفيد است.

1- سالم كردن مزاج به‏خصوص مبتلايان به زيادى صفرا و بلغم.

2- پاك‏سازى بدن از خلط غالب.

3- كم‏كردن مواد گوشتى بخصوص در نزد آنهايى كه اوره خونشان زياد است.

4- كم‏كردن غذاهاى پخته و خوردن غذاهاى حاضرى و سالم و كم‏انرژى.

5- كم‏كردن وزن در نزد چاق‏ها و فشارخونى‏ها.

نسيان يا فراموشى‏

اگر بيمار سالمى يك‏باره دچار فراموشى گردد اين امر مربوط به محتويات جمجمه بوده و بيشتر يك نوع صرع است كه فساد در فكر با ذكر يا تخيل پيدا مى‏شود.

بيمارى كه دچار فراموشى است درست مى‏شنود، درست مى‏بيند اما مطالب را زود

فراموش مى‏كند. اگر به علت گرفتارى مركز تخيلات و محل حفظيات باشد، بيمار دچار احساس خواب‏رفتگى، سنگينى در پشت سر و دچار خروج رطوبت دائم از دهان و بينى است. وجود كسالت عمومى و بدتر شدن در اثر خوردن ميوه‏هاى سرد و تر از نشانه‏هاى بارز بيمارى است.

اين نمونه مرض در پيران زيادتر از جوانان ديده مى‏شود.

درمان:

در صورتى كه عوارض مغزى يا جمجمه‏اى و بيمارى‏هاى ديگر در كار نباشد، درمان زير مفيد است و پاكسازى بدن به وسيله ايارج فيقرا مؤثر مى‏باشد.

[نسخه: 1]

شحم حنظل 5 گرم‏

تربد 5 گرم‏

افتيمون 10 گرم‏

سقمونيا 5 گرم‏

مقل ارزق 5 گرم‏

همه را نرم كوبيده و در يك شيشه مرباى بالنگ ريخته، روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

نسخه: [2]

1- خردل 5 گرم، سياه‏دانه 5 گرم نرم كوبيده در عسل حل كرده غرغره نمايند.

2- سياه‏دانه يا فلفل يا خردل را كوبيده به صورت گرد در بينى به‏كشند تا عطسه زياد كنند.

3- مشگ، عنبر، پودينه، جوز هندى، بسباسه، قرنفل و يا مرزنجوش بو كنند.

4- با جوشانده بابونه و مغز ناخنك سر را به‏شويند.

نسخه: [3]

زنجبيل 5 گرم‏

فلفل سياه 5 گرم‏

دار فلفل 5 گرم‏

سعد كوفى 5 گرم‏

اگير تركى 5 گرم‏

همه را نرم كوبيده و در سه برابر حل كرده و روزى 3 قاشق مرباخورى ميل نمايند.

از فرمول گذشته مى‏توان يك يا چندتاى آنها را نرم كوبيده در 200 گرم عسل حل كرده روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

مثلا اگر مزاج بيمار گرم باشد با تجويز داروهاى بالا كه خيلى گرم است، حالت بيمار بدتر خواهد شد. شربت گل زوفا و يا شربت اسطوخودوس هركدام مفيد است كه براى تهيه آنها 10

گرم از دارو را مى‏توان جوشانيده و در شربت قند حل كرده سه مرتبه در روز به بيمار بدهند.

[نسخه: 4]

كندر ذكر 5 گرم‏

فلفل 5 گرم‏

عنبر 5 گرم‏

عود هندى 5 گرم‏

گل زوفا 10 گرم‏

همه را نرم كوبيده در يك شيشه مرباى بالنگ ريخته، شب يك قاشق مرباخورى ميل نمايند.

نسخه ضد فراموشى [5]

جوز هندى 5 گرم‏

ميخك 5 گرم‏

دارچين 5 گرم‏

مصطكى 10 گرم‏

زنجبيل 5 گرم‏

دار فلفل 5 گرم‏

صبر زرد 3 گرم‏

عصاره شيرين‏بيان 65 گرم‏

همه را نرم كوبيده در 250 گرم عسل ريخته، روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند. اين نسخه براى مبتلايان به صرع و مزاج‏هاى خنك نافع است و براى شب‏شاشى بچه‏ها و لكنت زبان نيز مفيد است.

نسخه ديگر: [6]

تخم كاوشه 20 گرم‏

افتيمون 5 گرم‏

سنا 5 گرم‏

غاريقون 5 گرم‏

همه را نرم كوبيده در 250 گرم عسل ريخته، روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.

آب كرفس، مرزنجوش، غازياقى يا پنجه‏غاز، قرنفل و جوز هندى را جوشانده آب آن را بر پيشانى و شقيقه بمالند.

ماليدن روغن انيسون مفيد است.

[نسخه: 7]

ميخك 5 گرم‏

كبابه چينى 10 گرم‏

هل قرابى 5 گرم‏

دارچين 5 گرم‏

مصطكى 10 گرم‏

زنجبيل 5 گرم‏

نرم ساييده با 250 گرم عسل روزى سه قاشق مرباخورى ميل نمايند.