گیاه بابا آدم

گیاه بابا آدم

نام های دیگر :

در گویش و زبان محلی به آن  قره قرنه گفته اند.

گیاه بابا آدم به فارسى به آن «بابا آدم» و «فيل گوش» گويند و در كتب طب سنتى با نامهاى «لوف كبير»، «آراقيطون» و «فيلجوش» آمده است

گیاه بابا آدم به فرانسوى‏Bardane وGlouteron وGratteron و”Greatteau ” و”Herbe aux teigneux ” زيرا سابقا از برگ و عصاره برگ آن در فرانسه براى معالجه كچلى استفاده می ‏شده است

گیاه بابا آدم به انگليسى‏Burdock وCockle -bur گفته می ‏شود.

گیاه بابا آدم را به عربى «رأس الجامه» و در كتاب‏هاى طبى قديم به نامهاى آراقيطون، ارقيطون كه معرب آرگيتوم است نوشته شده است.

آلمانى:
grosse klette, lederlappen, klisse, hopfenklette, klette

ايتاليايى: «2»
lappola maggiore, lappa bardana, lappola, bardana

مشخصات گیاه بابا آدم:

گیاه بابا آدم گياهى است از خانواده‏Compositae تيره فرعى‏Tubuliflorae نام علمى آن‏Arctium lappa L و مترادف آن‏Lappa major Gaertn . وArctium majus Bernh . می‏باشد

گیاه بابا آدم با نام علمى‏arctium lappal به تيره گياهى مركبان تعلق دارد. بوته گیاه بابا آدم گاهى يك و نيم تا دو متر بلندى دارد،

گیاه بابا آدم گياهى است دو ساله با برگ‏هاى سبز تيره و درشت و سر شاخه قهوه ‏اى رنگ كه انتهايش كم و بيش به رنگ بنفش روشن است.ميوه آن به صورت فندق و داراى سه تا چهار سطح مشخص است.

گیاه بابا آدم معمولا در باغات كنار جاده و بالاخص در جاهائى كه تركيبات آمونياكى خاك زياد است می ‏رويد.

اين گياه پاياست و گلهايش داراى خارهاى قلاب مانندى است كه به لباس می ‏چسبد.

گیاه بابا آدم گياهى است علفى دوساله به ارتفاع 120- 60 سانتى‏متر داراى ساقه ‏هاى منشعب و مانند پوست مار ابلق و پوشيده از كركهاى زبر و خشن است.

برگهاى گیاه بابا آدم پهن موج‏دار بزرگ. گلهاى آن قرمز به صورت كاپی‏تول كروى كه پوشيده از فلس‏هايى است كه به قلابهاى كوچكى ختم می ‏شود

و به همين علت برگ و ميوه آن به لباس اشخاصى كه از كنار گياه عبور می كنند و همچنين به پشم گوسفندانى كهن در اطراف گياه چرا می ‏نمايند، می ‏چسبد.

ريشه گیاه بابا آدم دراز كمى ضخيم در حد ضخامت انگشت دست دوکی ‏شكل و داراى مقدار زيادى كربنات دو پتاس و نيترات دو پتاس است،

پوست گیاه بابا آدم قهوه ‏اى و مغز آن سفيد و طعم آن كمى شيرين و بوى آن تهوع ‏آور است.

ميوه گیاه بابا آدم پس از رسيدن به صورت فندقه چندوجهى درمى‏آيد و پس از اينكه كاملا رسيد رنگ آن زرد و حنايى مى‏شود.

در بالاى ميوه دسته‏ا ى تار زردرنگ ديده می ‏شود كه چسبناك است و به پشم گوسفندان در موقع عبور می چسبد و موجب پخش تخم و گسترش گياه می ‏شود.

تكثير گیاه بابا آدم از طريق كاشت تخم آن در شهريورماه و برداشت محصول در اسفند يا ارديبهشت‏ ماه سال دوم انجام مى‏گيرد.

ريشه و برگ گياه موارد استعمال درمانى دارد.

محل رویش :

گیاه بابا آدم در اروپا و آسيا انتشار دارد. در ايران در اطراف تهران، دامنه ‏هاى البرز، چالوس، رودبار، زير درختان زيتون، ولی ‏آباد، كوهستانهاى خراسان، كرمان، تفرش

و در آذربايجان در قره ‏داغ حسن بيگلو، نعمت ‏آباد نزديك تبريز، در همدان، اراك، در مازندران و گرگان به‏ طور خودرو ديده می ‏شود.

قطعات خشك شده ريشه گیاه بابا آدم رنگ خاكسترى يا قهوه‏ اى روشن و شيارهاى طولى نسبتا عميق دارد. فاقد بو يا داراى بوى ضعيف و نسبتا نامطبوع است.

طعم آنها ناپسند و كمى لعابى می ‏باشد.

______________________________
(1)- گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ص 510.
(2)- همان، ج 2، ص 88.

مزاج گیاه بابا آدم:

مزاج بابا آدم گرم و خشك در درجه دوم مى‏باشد.

تركيبات شيميايى‏ گیاه بابا آدم

در ريشه گياه در حدود 45 درصد ماده اينولين‏ «1» وجود دارد.

برگها و ريشه آن داراى اسانس روغنى فرّار است.

در دانه ‏هاى آن گلوكوزيد آركتی‏ئين‏ «2» مشخص شده است و به علاوه دانه آن داراى 20- 16 درصد روغن ثابت به رنگ زرد با طعم تلخ است

كه شامل مقدار زيادى حدود 60 درصد لينولئيك اسيد و كمى يعنى حدود 10 درصد اولئيك اسيد است.

ريشه گیاه بابا آدم داراى مقدار زيادى كربنات دو پتاسيم و نيترات دو پتاسيم، رزين، و يك گلوكوزيد به نام لاپين‏ «3» است.

خواص- كاربرد گیاه بابا آدم

در هندوستان از ريشه گیاه بابا آدم براى تصفيه خون، به عنوان مدّر، معرّق و آنتی ‏فلوژيستيك‏ «4» مصرف می ‏شود

و از نظر طبيعت بابا آدم طبق رأى حكماى طب سنتى گرم و خشك است.

در چين و ژاپن از تخم، ساقه و ريشه گیاه بابا آدم به عنوان مقوى، نيرودهنده، تصفيه‏ كننده خون، زيادكننده ترشح عرق و مدّر استفاده مى‏شود.‏

نوشيدن جوشانده يا دم كرده برگ گیاه بابا آدم براى پايين آوردقند خون اثر فورى دارد. «5»

______________________________
(1).Inulin
(2).Arctiin
(3).Lappine
(4).Antiphlogistic

(5)- زبان خوراكيها ج 3، ص 9.

از تخم آن در جوشانده‏ ها با عسل و يا با سركه رقيق مصرف مى‏كنند

و از ريشه و ساقه آن نيز در جوشانده و يا در تنطورها استفاده می ‏شود

از جوشانده ساقه‏ هاى پربرگ آن براى معالجه سرگيجه و روماتيسم و اگر كمى شكر قهوه ‏اى به آن اضافه شود، براى معالجه سرخك استفاده مى‏شود

در ساير مناطق بيشتر از تخم آن استفاده می ‏شود

از آن به عنوان ضد عفونى و مدّر  و براى معالجه نوعى استسقا كه مايع سروز در حفره‏ ها  و بافتهاى بدن جمع می ‏شود،

و به عنوان داروى ضد كرم روده و همچنين براى رفع جوش و دانه‏ هايى كه در صورت می‏زند استفاده می شود.

ضمنا در معالجه ذات الريه ، براى آبسه‏ هاى چركى و ناراحتی هاى گلو و حلق ، به عنوان ترياق و در موارد نيش زدن جانوران سمّى و مار ، انفلوانزا و تبهاى مخملك، آبله، خنازير ، يبوست و سرخك آن را مفيد می ‏دانند.

برگ بابا آدم براى پايين آوردن قند خون مفيد است.

ماليدن دم ‏كرده برگ آن براى ناراحتی ‏هاى جلدى بخصوص براى پوست سر و كچلى نافع است.

مرهمى كه از يك واحد عصاره برگ بابا آدم و يك واحد روغن زيتون حاصل می ‏شود براى ماليدن و التيام جراحات و زخم خيلى مفيد است.

مقدار خوراك از برگ يا گرد ريشه بابا آدم تا 4 گرم است و در دم‏كرده ‏ها 50- 30 گرم برگ در هزار گرم آب جوش مصرف می ‏شود كه در 24 ساعت بتدريج فنجان فنجان ميل كنند.

در فرانسه معمول است از جوشانده 100- 60 گرم ريشه بابا آدم در يك ليتر آب در استعمال خارج براى بيماری‏هاى پوست مصرف می ‏كنند و منظم تا مدتى صبح و عصر روى پوست عضو مورد نظر می ‏مالند.

عصاره ريشه بابا آدم:

ريشه بابا آدم 1 واحد، آب مقطر 8 واحد. ريشه را قطعه قطعه كرده و مدت 12 ساعت در 5 واحد از آب می ‏خيسانند

و با فشار صاف می ‏كنند و تفاله را در ما بقى آب می ‏خيسانند و با فشار صاف می ‏كنند و دو صاف‏ شده را مخلوط كرده، می ‏گذارند ته‏ نشين شود

و صاف روى آن را با انحراف برداشته در حمام ماريه به قوام عصاره نرم تبخير می ‏كنند. اين عصاره از عوامل مقوى است و مقدار خوراك آن 10- 1 گرم مى‏باشد.

دم‏كرده ريشه بابا آدم براى تصفيه خون:

ريشه بابا آدم 30 گرم، مغز ريشه شيرين ‏بيان 30 گرم، ريشه تاج‏ريزى 30 گرم، آب جوش 1000 گرم. مخلوط اينها را در آب در حدود نيم ساعت دم می ‏كنند و بيش از نصف آن را در روز ميل مىی نمايند.

جوشانده ريشه بابا آدم براى رفع سوداوى:

ريشه بابا آدم را با هم‏ وزن آن ريشه راسن جوشانده و پس از خنك شدن روى پوست می ‏مالند خارش خيلى زود رفع می ‏شود.

ضماد تازه و كوبيده شده آن جهت درد مفاصل كه با خارش باشد، بى‏ مانند است و چون دو درهم ريشه آن را با دو درهم حب صنوبر بنوشند، جهت پاك نمودن چرك ريه مفيد است.

ريشه بابا آدم تصفيه كننده خون، ادرارآور و عرق‏ آور است

مصرف آن نيز از قديم‏ الايام براى رفع نقرس، روماتيسم، رفع عوارض سيفليس و امراض جلدى مختلف بين مردم معمول بوده است.

ريشه باباآدم به علت اثر ادرارآور و تصفيه كننده خونى كه دارد:

در رفع خيز عمومى بدن، نقرس، سنگ كليه، رفع جوشهاى صورت و جوشهاى غرور، بيماريهاى پوستى مختلف، سرخك و به طور كلى تبهاى دانه‏ اى، روماتيسم،

قولنج‏هاى كبدى و نزله‏ هاى ششى مزمن اثر معالج دارد.

بكار بردن برگهاى له‏ شده باباآدم را در موارد گزش مار توصيه شده است.

برگ باباآدم اگر به بيماران مبتلا به مرض قند داده شود، مقدار قند خون را در آنها پائين می ‏آورد.

ريشه تازه يا استابيليزه باباآدم از نظر خواص درمانى به مراتب بر ريشه خشك شده آن مزيت دارد.

برگ باباآدم براى اخراج سنگ و حبس البول مفيد است. «1»

ريشه باباآدم سى گرم، هزار چشم بيست گرم، ريشه شيرين ‏بيان پانزده گرم، كاكاتى ده گرم، گل گاوزبان ده گرم همه اينها را خوب مخلوط كنيد

و يك قاشق سوپخورى آن را با يك ليوان آب پنج دقيقه جوشانيده، 15 دقيقه دم كنيد، يك ربع مانده به غذاى ظهر و شام يك فنجان ميل كنيد خون را تصفيه مى‏كند. «2»

برگ باباآدم را در زير رختخواب پهن كنيد تا ساس را به خود جلب كرده، آنها را بكشد. «3»

دم‏كرده و جوشانده:

دم‏كرده و جوشانده گياه تازه به منظور استعمال داخلى جهت درمان كورك، آكنه و جوشهاى پوست بكار مى‏رود.
______________________________
(1)- گلها و گياهان شفابخش، ص 63.
(2)- همان، ص 245.
(3)- ميوه‏ها و سبزيهاى شفابخش، ص 58؛ گلها و گياهان شفابخش، ص 61.

يك مشت از ريشه قطعه قطعه شده و يك مشت از برگ‏هاى تازه آن را در يك ليتر آب دم مى‏كنند و روزانه دو تا سه فنجان می ‏نوشند.

چنانچه مصرف اين دم‏كرده با استعمال خارجى فرآورده ‏هائى كه در زير ذكر می ‏شود همراه باشد تأثير بيشترى خواهد داشت.

شربت:
دو مشت از ريشه تازه و خرد شده گياه را در مخلوطى از 800 گرم آب و 800 گرم شكر مى‏ريزند. روزانه يك فنجان از اين شربت را جهت رفع اگزما مىی نوشند.

تنطور:
تنطور باباآدم جهت استعمال خارجى تهيه مى‏شود، براى اين منظور هم ده گرم از ريشه آن بازاى 50 گرم الكل بكار برده می ‏شود.

حمام پوست:
يك و نيم مشت از ريشه تازه يا خشك شده و برگهاى باباآدم را در يك ليتر آب گرم ريخته محلول شستشو تهيه مى‏كنند. با اين محلول روزانه دو تا سه بار حمام پوست مى‏گيرند.

لوسيون مخصوص:
لوسيون مخصوص، جهت جلوگيرى از ريزش مو بكار مى‏رود. جهت تهيه آن دو مشت از ريشه‏ هاى تازه باباآدم و يك مشت ريشه گزنه را خرد كرده در يك و نيم ليتر الكل (روم) مى‏ريزند، پوست سر را با اين مخلوط مدت زيادى ماساژ مى‏دهند. «1»

______________________________
(1)- صد گياه و هزار درمان، دكتر حسين عرفانى، ص 47.

ريشه گياه براى درمان چاقى، ورم عمومى بدن كه در اثر خرابى كليه و سنگ مثانه مى‏باشد، استفاده می شود.

مضمضه جوشانده بيخ آن مسكن درد دندان است و لثه را محكم مى‏كند و جهت امراض دهان و دندان و سينه مفيد بوده و از خونريزى جلوگيرى می ‏كند.

اثر ريشه و برگ تازه آن بهتر از خشك شده آنهاست :

براى تصفيه خون 30 گرم ريشه باباآدم و سى گرم ريشه شيرين بيان و سى گرم تاجريزى در يك ليتر آب به مدت بيست دقيقه جوشانده، نصف آن را در روز به بيمار بدهند. «1»

دم كرده ريشه باباآدم در درمان اگزما، خارش، جوشهاى صورت، واريس و خنازير هم اثر شفابخش دارد. از اين دارو براى درمان احتباس بول، سنگ كليه، سرخك، مخملك، ديابت هم استفاده مى‏شود. «2»

در كشور فرانسه اسامى مختلفى دارد كه گياه كچلى و گياه ساس از جمله آن اسامى است، زيرا سابقا جوشانده اين گياه را در معالجه كچلى بكار مى‏بردند.

دكتر هيل‏dr .hill پزشك معروف انگليسى در يكى از كتابهاى خويش در باره آثار شفا بخش ريشه برگ باباآدم اطلاعات خوبى ارايه مى ‏دهد:

«من مبتلا به نقرس شدم و تب كردم، خودم دم‏ كرده برگ باباآدم را به مقدار دو برابر آنچه تجويز شده است مصرف كردم، با مصرف اين دم‏كرده مقدار زيادى شن از ادرار من خارج گرديد و درد و تب قطع گرديد و هشت روز بعد توانستم از خانه خارج شوم و كارهاى عادى خود را از سر بگيرم».

دكتر هيل مصرف ريشه برگ باباآدم را براى اشخاصى كه مبتلا به نقرس هستند تجويز كرده و دستور مى‏دهد :

كه چهل و دو گرم ريشه برگ باباآدم را قطعه قطعه كنند و روى آن سه ربع ليتر آب جوش بريزند و بگذارند تا مدتى كه آب سرد و خنك مى‏شود دم بكشد

و بعد آن را صاف كنند اين دم‏كرده براى دو دفعه مصرف كافى است و بايد نصف دم‏كرده را مجددا گرم كنند و يك ربع ليتر شير و پانزده گرم عسل به آن اضافه‏
______________________________
(1)- مجموعه طب سنتى و گياهى، اسماعيل اژدرى، ص 57.
(2)- خواص ميوه‏ها و خوراكيها، مهرداد مهرين، ص 78.

نمايند و با نان هنگام صرف صبحانه و به عنوان صبحانه و نصف ديگر آن را هم به همين ترتيب درست كرده موقع شام بخورند.

اين آشاميدنى را مثل چاى عصر هم مى‏توان مصرف كرد. چون ريشه باباآدم براى امراض جلدى نيز بسيار مفيد و مؤثر است.

دكتر پرسى‏dr .percy از مرهمى كه با شيره برگ باباآدم و روغن نباتى درست كرده خيلى تعريف مى‏كند و مدعى است با اين مرهم انواع زخمهاى جلدى و اولسرهاى جلدى سرطانى را معالجه مى‏كند. «1»

نگاهداشتن آن در دهان مسكن درد دندان است و ريختن آب پخته شده آن بر شقاق عارض از سردى هوا و سوختگى آتش نافع است.

نوشيدن نيم رطل آب پخته شده آن جهت سختى بول و سياتيك و درد مفاصل و ضماد تازه آن جهت شقاق زخم سر انگشتان و درد مفاصل مفيد است.

ضماد تازه آن و مالش كوبيده شده آن جهت درد مفاصل كه با خارش باشد بى مانند است. و چون دو درهم بيخ آن را به اندازه همان با حب صنوبر بنوشند جهت پاك نمودن چرك شش نافع است. «4»
______________________________
(1)- گلها و گياهان شفابخش، مهدى نراقى، ص 64.
(2)- فرهنگ معين، ج 1، ص 429.
(3)- محيط اعظم، ج 1، ص 137.
(4)- تحفه حكيم مومن، ص 18