شناخت گیاه اذاراقی

به نوشته دكتر معين گیاه اذاراقی از تيره خرزهره مى ‏باشد كه از گياه خرزهره به اسم عربى دفلى روايتى از جابر بن حيان نقل شده است.

اذاراقى به اسامى كجوله و كچله و خانق الكلب و … مشهور است كه به‏انگليسى:NUX VOMICA ( نكس واميكا) مى ‏نامند.

گیاه اذاراقی درختى كوچك است كه ميوه ‏اش گوشت دار و به بزرگى سيب است.

مورد استفاده طبى اذاراقى، اصلاح شده تخم آن مى ‏باشد (به علت دارا بودن سميّت حتما بايد اصلاح گردد و بعد مورد استفاده قرار گيرد). مزاج آن گرم و خشك در آخر درجه سوم است.

فلج، درد كمر، جرب زخم دار، جوش بدن، زگيل، سياتيك، عدم توانايى جنسى،

مسموميت‏هاى ناشى از مصرف باربى توريكها، بى ‏اختيارى دفع ادرار،

ضعف دستگاه گوارش، يبوست، ذات الريه، سل، گريپ و ضعف اشتها مى‏ باشد كه به صورت خوردنى و ماليدنى در تركيب با ديگر داروها استفاده مى‏ شود.

گیاه اذاراقى داراى آلكالوئيدى به نام استريكنين‏STRYCHNINE و بروسين‏BRUCENE و ديگر مواد مثل اسيد ايگازوريك و گلوكزيد است.

مقدار خوراك گیاه اذاراقى 

 در نسخه ‏هاى قديم از يك تا دو دانگ و در نسخه‏ هاى جديد از 03/ تا 3 گرم است.

مضر گرم مزاجان و مسكر است.

مصلح گیاه اذاراقى : شكر، شير تازه و روغن بادام است.

اسم گیاه اذاراقى :

گیاه اذاراقى را به فرانسوى:APOCYN و به لاتينى:APOCYNUM ERECTRM مى‏ گويند.

اذاراقى لغت سريانى است، به عربى خانق الكلب و به فارسى فلس ماهى و در انگليسى نكس واميكا و به هندى كچله گويند.

اذاراقى را به فارسى كچوله و در تنكابن و مازندران كلاج دارو نامند.

به لاتينى:STRYCHNOS NUX VOMICA

به انگليسى:MTTING NUT ,POISON NUT ,NUX VOMICA

به فرانسه:NOIX VOMIQUIER

به ايتاليايى:NOCE VOMICA

و به آلمانى:BRECHINUSS ,BRECHINUSSBAUM مى‏گويند.

اذاراقى اسمى سريانى است و به عربى: خانق الكلب، حب الغراب، انجوز المقى، قاتل الكلب، به فارسى: فلس ماهى و كچوله،

به سانسكريت: كارشكر، كمپاك، وش، درم، به هندى: كچلا و كاك پهل گويند.

به انگليسى:DOQ POISN وPOISON NUT ,VOMT NUT ن‏

به لاتينى:NOX VOMICH

و درخت آن را:STRYCHNOS NUX VOMICA گويند.

تركيب شيميايى  :

گیاه اذاراقى

نواووميك داراى دو الكالوئيد مهم به نامهاى استريكنين، دو الكائيد مذكور 2 درصد و حداكثر آن 3 درصد در دانه گیاه اذاراقی ذكر شده است.

علاوه بر دو الكالوئيد مذكور، يك گلوكزيد به نام لوگانين‏LOGANINE يا لوگانوزيدLOGANOSIDE نيز در دانه گیاه اذاراقى يافت مى ‏شود كه‏ROSENTHALER آن را مشابه ماده‏اى به نام ملانتوزيدMELANTOSIDE ذكر نموده است.

نواووميك، بعلاوه داراى اسيد ايگازوريك‏AC .IGASURIQUE يا اسيد كلروژنيك‏AC .CHLCHLOROGENIQUE به حالت تركيب با دو الكالوئيد مذكور، يك ماده روغنى، قندهاى احياء كننده و غيره است.

در برگ گیاه اذاراقی، يك آلكالوئيد ديگر به نام استريكنيسين‏STRYCHNICINE نيز وجود دارد كه به مقدار بسيار كم در دانه گياه هم ديده مى‏ شود.

در نواووميك، وجود تركيبات ديگرى نظير كلوبرين آلفا و بتاBCOLUBRINE ،A پزودواستريكنين نيز محقق است.

استريكنين، الكالوئيدى بسيار سمى و داراى فرمول 2O ، 2 ,  

c21,h22 است

بروسين به فرمول‏O 2 H 4 ، 4O ، 2N ، 26H ، 23C است. عمل آن نيز مشابه استريكنين‏

ولى با سميت كمتر (حداقل 12 مرتبه) مى‏باشد.

از گیاه اذاراقى گلوكزيدى به نام سيمارين‏CYMARINE به دست آورده‏اند.

در گياه‏ اذاراقیGELSEMTUM .ELEGANS كه در كچوئن چين مى‏رويد الگالوئيد با اثر مشابه استريكنين وجود دارد و از نظر تركيب شيميايى مجاور سمرويرين است ولى سميت آن به طور محسوس از آن بيشتر است و در ايران نمى ‏رويد.

خواص گیاه اذاراقى :

گیاه اذاراقى

نواووميك در رفع ضعف اعصاب، عدم توانايى جنسى، مسموميت‏هاى ناشى از مصرف باربى توريكها، برخى فلج‏ها و بى‏ اختيارى دفع ادرار اثر معالج دارد.

مقدار خوراك كم آن، براى رفع سوء هضمهاى ناشى از ضعف عمل دستگاه گوارش، درد معده و يبوستهاى مقاوم بكار مى ‏رود

و به نظر مى‏ رسد كه با مصرف مقادير درمانى آن، ابتدا ترشحات معده مخصوصا در موارد كمى ترشح پپسين، افزايش مى‏ يابد و سپس موجبات سهولت عبور غذا از معده به روده فراهم مى‏گردد.

از فرآورده ‏هاى نواووميك در گريپ، ذات الريه، سل و بيماريهاى مختلف ديگر نيز استفاده به عمل مى‏ آيد.

استريكنين، داراى همان اثر درمانى نواووميك است و معمولا به صورت ملح و سولفات مصرف مى‏شود.

صور دارويى :

گیاه اذاراقى

نواووميك در مصارف داخلى به صورت گرد و به مقدار 3% تا 3/ 0 گرم در 24 ساعت به صورت حب يا كاشه، عصاره خشك آن به مقدار 1% تا 5% گرم در 24 ساعت به صورت حب يا در يك پوسيون، تنطور به مقدار 3/ 0 گرم در 24 ساعت، به دفعات و به صورت قطره، پوسيون و شربت در اشخاص بالغ مصرف مى ‏شود.

ضرر و اصلاح  :

گیاه اذاراقى ذهن را پريشان كرده و مسكر مى‏ باشد.

مصلحش شكر و ادويه خوشبو است.

خوراك يك مثقال آن كشنده است كسى كه بدون اصلاح خورده باشد بايد او را وادار به قى كرده و پى در پى شير تازه و روغن بادام بنوشانند بعد شورباى مرغ چرب و لعابات با روغن بادام بدهند.

دانه اين درختچه كه نواووميك‏NOIX VOMIQUE ناميده مى‏شود اثر سمى و خطرناک دارد

طريقه اصلاح كردن گیاه اذاراقى (روش اول):

گیاه اذاراقى را در گل زرد نهاده سپس در زمين دفن كنند و روزانه ده مرتبه بر روى آن آب بريزند

بعد از ده روز آن را در آورده و بشويند و سپس پوستش را كنده و مغز آن را نصف كنند، داخل دو نصفه پوسته‏اى هست كه آن را با دانه‏هاى چرك و سياه جدا كرده و دور بريزند،

سپس سفيده آن را با آب گرم شسته و در پارچه ‏اى ببندند

اگر گیاه اذاراقى 60 تا 70 گرم باشد در يك ليتر شير جوشانده به صورتى كه اذاراقى در پارچه پيچيده شده بوده در شير معلق باشد، شير را جوشانده تا تمام شود.

اصلاح اذاراقى (روش دوم):

پختن گیاه اذاراقى به وسيله حرارت سرگين گاو، بعد گذاشتن آن يك شبانه روز در سرگين، بعد شستن آن به آب نيم گرم، بعد پختن آن در شير گاو و به دستور گذاشتن آن درون شير، بعد از آن بيرون آورده و اندكى از آن تنها يا با ادويه مناسب استعمال مى‏كنند.

محل رويش گیاه اذاراقى :

گیاه اذاراقى و به طور كلى هيچيك ازSTRYCHNOS ها در ايران نمى‏ رويند، بلكه در آسيا و جنوب اروپا و آمريكا مى‏رويد.

آسيا، جنوب اروپا و آمريكا (در ايران مشاهده نشده است.).

نسخه گیاه اذاراقى :

1- نسخه جهت درمان ضعف قلب:

گیاه اذاراقی

تنطور نواووميك 2 گرم، استات آمونياك 10 گرم، شربت پوست نارنج 40 گرم، آب مقطر 100 گرم، مخلوط مواد فوق به مقدار يك قاشق سوپخورى در هر 2 ساعت در موارد نارسايى عمل قلب، هيپوسيستولى‏HYPOSYSTOLIE و كاهش ناگهانى قوا (كلاپسوس) به بيمار داده مى‏شود.

2 -شربت اشتهاآور و مقوى اعصاب: تنطور نواووميك 5 گرم، اسيد فسفريك افى‏سينال‏

5 گرم، فسفات سديم 10 گرم، شربت به مقدار كافى تا 300 سانتيمتر مكعب.

هر قاشق سوپخورى از محلول فوق، محتوى 15 قطره تنطور نواووميك و 25/ 0 گرم اسيد فسفريك است. مقدار مصرف شربت مذكور 2 تا 3 قاشق در روز، جهت درمان ضعف اعصاب‏NEURASTHENIE و به عنوان اشتهاآور است.

3 – محلول تزريقى جهت جلوگيرى و درمان دريا گرفتگى، سولفات آتروپين، سولفات استريكنين، آب مقطر، براى يك آمپول و تزريق آن يك ربع قبل از مسافرت و يك آمپول ديگر، دو ساعت بعد از آن اگر تكانهاى كشتى به علت تلاطم دريا زياد باشد، مى‏توان يك آمپول ديگر از آن تزريق نمود.

منابع : 

1- معارف گياهى، ج 7، ص 318.

2- فرهنگ معين، ج 3، ص 2917.

3- محيط اعظم، ج 1، ص 130.

4- گياهان دارويى، دكتر زرگرى، ج 2، ص 360.

5- لاثانى لغات الادويه، ص 198.