گیاه گشنیز مقوی معده و نیرودهنده

گیاه گشنيز گياهى است علفى و داراى ساقه‏ اى شفاف، بى كُرك و به ارتفاع سى تا شصت سانتى‏متر است.

مشخصات گیاه گشنیز:

گیاه گشنيز گياهى است يك ساله داراى گلهاى سفيد و چترى از جمله سبزى‏هاى خوردنى است، خام و پخته آن خورده مى‏شود،

دانه ‏هاى آن نيز خوشبو است. در ميان كردها دم‏كرده برگهاى آن را براى تسكين سردرد و دندان درد و درد مفاصل به مصرف مى ‏رسانند.

 ميوه‏ اش دو فندقه ‏اى و معطر مى‏باشد. گشنيز از گياهان با ارزش تيره جعفرى است 

خواص درمانی گیاه گشنیز:

گیاه گشنیز ,ميوه ‏اش در طبابت به‏ عنوان نيرو دهنده، هضم كننده غذا، مدر، قاعده ‏آور، مقوى معده و تهيه تيزانه اى مختلف بكار مى‏رود.

ميوه گشنيز به ‏علت معطر بودن به ‏عنوان ادويه مصرف مى‏گردد، به ‏علاوه براى معطر ساختن اغذيه و شيرينى و همچنين تهيه بعضى ليكورها، مورد استفاده قرار مى‏گيرد.

ميوه گیاه گشنیز  مقوى، محرك، بادشكن و معرق است و بيشتر در بيماريهاى دستگاه هاضمه مصرف مى‏شود

در موارد هيسترى استعمال آن توصيه گرديده است. مصرف مقدار كم اسانس آن داراى اثر محرك ولى به مقادير زياد مستى و سپس خواب عميق مى‏ آورد.

گیاه گشنيز باه را ضعيف مى‏كند. دم‏كرده برگ آن سردرد را تخفيف مى‏دهد، ميوه‏ اش درد دندان را تسكين مى‏دهد.

در ميوه گشنيز يك ماده الكلى به نام كرياندرل‏coriandrol وجود دارد كه اكسيد شده و سيترال به وجود مى‏ آورد. روغن ميوه گشنيز داراى ترپنها، پيننها با مقدار جزئى الكلهاى ژريانئول و بورنئل است.

مواد معدنى گیاه گشنيز نبايد از هفت درصد تجاوز كند و خاكستر باقيمانده نامحلول ميوه گشنيز در اسيد نبايد از يك درصد متجاوز باشد. گشنيز همراه با داروهاى مسهل باعث جلوگيرى از زكام مى‏شود.

گیاه گشنيز از رازى:

اين سبزى از صعود بخار معده به طرف سر جلوگيرى مى‏نمايد و غذا را مدتى در معده متوقف مى‏سازد و از اين خاصيت براى مبتلايان به اسهال و لينت امعاء استفاده مى‏شود

و همچنين براى كسانى كه معده آنها خالى است به خصوص اگر با سركه و سماق بخورند. افراط در خوردن اين سبزى بسيار ضرر دارد چون ممكن است سبب فساد خون گردد.

گیاه گشنيز در كتابهاى قديمى:

كزبره را به فارسى گشنيز نامند. برى و بستانى مى‏باشد. برى را برگ ريزه تر و مايل به زردى و تخمش كوچكتر و هر دو عدد به هم ملاصق مى‏باشد.

در جميع افعال قوى‏تر از بستانى است و برى و بستانى آن مركب القوى و نزد بقراط سرد مى‏باشد.

به قول مايرهوف:

گیاه گشنیز مقوى معده و محرك و باد شكن است.

هروى جلجلان بر وزن بلبلان را به گشنيز خشك معنى نموده است و بعضى به كنجد (سمسم) معنا كرده ‏اند و برخى بر هر دو.

در كنز اللغه گويد: جلجلان دانه كنجد و دانه گشنيز مى‏باشد. در برهان گويد: دانه گشنيز و دانه كنجد است. در منتهى الارب و اقرب الموارد و دهخدا گويد:

جلجلان بر سمسم (كنجد) و كزبره (گشنيز) شامل است.

بعضى از مؤلفان گويند:

جلجلان از لغت هندى يا حبشى گرفته شده ولى احتمال مى‏رود لغت تازى باشد مربوط به جلجل به معنى زنگوله است، زيرا تخمدان اين گياه به شكل زنگوله است.

گشنيز در روايات:

ابراهيم بن عبد الحميد از امام ابى الحسن عليه السلام نقل كرده كه فرمود: «

اكل التفاح و الكزبرة يورث النسيان‏

 يعنى: خوردن سيب و گیاه گشنيز باعث فراموشى مى‏شود.

در وصيتهاى پيغمبر صلى الله عليه و آله به حضرت على عليه السلام چنين آمده است:

اى على، نُه چيز باعث فراموشى است:

خوردن سيب ترش، خوردن گیاه گشنيز، پنير، نيم خورده موش، خواندن روى قبرها، راه رفتن ميان دو زن، انداختن شپش در حال زنده، حجامت در نقره و بول كردن ايستاده در آب.

تركيب شيميايى دانه گشنیز:

دانه هاى گشنيز داراى 5/ 0 تا يك درصد اسانس و در حدود 13 درصد روغن ثابت، تانن و اكسالات كلسيم مى‏باشد.

مصرف و مقدار خوراك:

دانه گشنيز را به ‏عنوان دارويى معطر، محرك و بادشكن بكار مى‏برند. مقدار مصرف آن 500 ميلى گرم است.

خواص طبي تخم گیاه گشنيز:

گشنيز و تخم گشنيز از نظر طب قديم ايران سرد و خشك است

۱)تخم گشنيز را پودر كرده و با نسبت مساوي با شكر و يا عسل مخلوط كنيد براي تقويت بدن بسيار مفيد است
۲)معده را تقويت مي كند
۳)خوذن تخم گشنيز با غذا به هضم غذا كمك مي كند
۴)ادرار آور است
۵)قاعده آور است
۶)كرم هاي معده و روده را از بين مي برد
۷)براي برطرف كردن تب تيفوئيد مفيد است
۸)خاصيت ضد باكتري درد و بيماريهاي عفوني روده را برطرف مي كند
۹)تب هاي نوبه اي را از بين مي برد
۱۰)براي نرم كردن سينه از جوشانده تخم گشنيز استفاده كنيد
۱۱)جوشانده تخم گشنيز خواب آور است
۱۲)زكام را برطرف مي كند
۱۲)تخم گشنيز شير را در مادران شير ده زياد مي كند
۱۳)براي تسكين درد دندان تخم گشنيز بجويد
۱۴)تقويت كننده قلب است
۱۵)جوشانده تخم گشنيز يا خوردن تخم گشنيز بوداده اسهال خوني را برطرف مي كند

خواص برگ وساقه گیاه گشنيز:

۱) گشنيز خواب آور است
۲)مسكن و آرام كننده است
۳)مسموميت هاي حاصله از مواد پروتئيني را برطرف مي كند
۴)با غذا گشنيز بخوريد تا از ترش شدن غذا جلوگيري كند
۵)تشنگي را برطرف مي كند
۶)طحال را تميز و تقويت مي كند
۷)براي فتق مفيد است
۸)براي برطرف كردن بوب بد دهان سوپ گشنيز بخوريد
۹)دل درد را برطرف مي كند

طرز استفاده گیاه گشنیز:

براي برطرف كردن دندان درد

حدود ۱۰ گرم تخم گشنیز را در چهار ليتر آب ريخته و بگذاريدبجوشد تا حجم آن به يك ليتر برسد آنرا كمي سرد كنيد و در دهان مضمضه كنيد تا درد دندان برطرف شود

براي شستن دهان و دندان

يك قاشق چايخوري پودر تخم گشنيز را در يك ليوان آب جوش ريخته و بمدت ۵ دقيقه دم كنيد سپس آنرا براي شستن دهان دندان و گلو غرغره كنيد

منابع و مواخذ