بذرک (تخم کتان)

بذرك‏

نام‏هاى ديگر: زعر- كتان- سمن‏دوليو

در فرهنگ معين ذيل لغت بزرك چنين آمده است: «بزرك‏bazrak – بزرك دانه گياه كتان كه از آن روغن گيرند

گياهى است يكساه با ساقه‏ هاى باريك و بلندى آن حدود 50- 60 سانتيمتر است.

برگهاى آن متناوب و نوك تيز بوده و گلهاى آن داراى پنج گلبرگ است 

محل رويش:

محل رويش، آذربايجان، تبريز جنوب ايران، لار و بندر عباس است.

تركيب شيميايى:

دانه كتان داراى موسيلاژ چسبنده‏اى به مقدار 6 تا 15 درصد است.

از هيدروليز آن، آرابينوز، گلوكز، گالاكتوز و گزيلوز حاصل مى‏شود.

در آلبومن و لپه‏ هاى دانه آن، 30 درصد روغن خشك شونده قابل استخراج، همراه بارزين، تانن و املاح پتاسيم يافت مى‏شود.

دانه كتان بعلاوه داراى ليناتين‏LINATINE وليناماروزيدLINAMATOSIDE) نيز هست كه تحت اثر فرمانى به نام لينازLINASE تجزيه گرديده،

موادى نظير گلوكز، اسيد سيانيدريك و استن از آن نتيجه مى ‏شود.

طبيعت آن:

گرم و خشك است.

خواص و مصارف:

طرفداران مكتب بقراط در قرون 4 و 5 قبل از ميلاد،

از دانه آن در مصارف داخلى به عنوان ضد نزله، رفع دردهاى ناحيه شكم و در استعمال خارج به صورت ضماد و به منظور رفع تحريكات جلدى استفاده به عمل مى ‏آورده ‏اند.

 در قرن 4 قبل از ميلاد، دانه آن را به علت دارا بودن لعاب فراوان، در رفع سرفه موثر مى‏دانسته است.

در قرن اول ميلادى، ديسقوريدوس براى دانه كتان و دانه شنبليله، اثرى مشابه قائل بوده است

و مصرف آنها را در رفع كليه حالات التهابى به عنوان نرم كننده، خلط آور و رفع تحريكات جلدى توصيه مى ‏كرده است.

از الياف كتان، در طى قرون متمادى براى تهيه پارچه استفاده به عمل آمده است.

دانه كتان به علت دارا بودن موسيلاژ فراوان، نرم كننده خوبى است

و در رفع يبوست از آن استفاده م ى‏شود. براى اين منظور معمولا دانه‏ ها را بدون آنكه جويده شوند با كمى آب مى ‏بلعند.

دم‏ كرده دانه كتان اثر قاطع در رفع التهاب مخاطهاى بدن بخصوص مجارى ادرار دارد.

از دانه كتان در رفع گاستريت (ورم معده)، ورم روده و صفاق (پوسته‏اى ميان‏ پوست بدن و امعاء)، يبوست‏ها

و به علت دارا بودن اثر مدر در موارد عدم ترشح كافى ادرار، ورم مثانه، التهابات دردناك منشأ سنگ كليه، سرفه، دردهاى زمان قاعدگى و ديابت استفاده بعمل مى‏ آورند.

در استعمال خارج از گرد دانه كتان يا جوشانده آن در رفع التهابهاى سطحى بدن، زخمهاى دردناك و اولسرها به صورت ضماد استفاده مى‏كنند.

قسمت دارويى، دانه آن است

كه آن دانه ‏اى است لعاب‏دار و بنام بذر كتان كه از قديم استعمال طبى داشته است.
براى آن خاصيت ضد التهاب و بر طرف كننده دردهاى شكمى قائل بوده‏ اند.

از خارج نيز به شكل مرهم و براى رفع تحريكات پوستى بكار مى ‏رفته است.

دم كرده بذر كتان در گاستريت‏ها (ورم معده)، ورم روده و صفاق، يبوست‏ها

و همچنين در التهابهاى مجارى ادرار و روغن آن به صورت تنقيه  براى نرم كردن مزاج تجويز مى ‏شده است. 

 بوئيدن گل آن مفرح و مقوى قلب مى ‏باشد،

خوردن دانه آن با عسل جهت سرفه، پاك كردن سينه، باد شكم و تحليل ورمهاى داخلى توصيه شده است.

بو داده دانه آن ضد اسهال و جهت بند آوردن خونريزى سينه و سرفه خونى مفيد است.

خوردن دانه‏ هاى آن ادرارآور و در زياد شدن عرق و جريان حيض، نرم كردن مزاج و زخم كليه مفيد است

منابع :

**********************************

نورانى، مصطفى، دائرة المعارف بزرگ طب اسلامى (نورانى)، ج‏1، ص: 438

حاجى شريف، احمد، اسرار گياهان دارويى، 1جلد وص: 221

اميرى، منوچهر، فرهنگ داروها و واژه هاى دشوار، 1جلد، ص 56